Caniadau Watcyn Wyn/Marwolaeth yr Iaith Gymraeg

← Y Côr Mawr

Caniadau Watcyn Wyn gan Watkin Hezekiah Williams (Watcyn Wyn)

Chwedl

MARWOLAETH YR IAITH GYMRAEG.

MAE 'r iaith Gymraeg, yn myn'd i fyn'd,
Yn myn'd i fyn'd a'n gadael ni;
'R oedd llawer i'r hen ffrynd yn ffrynd,
Ond er eu gwaetha myn'd mae hi :
Mae 'n myn'd, ffarwelia o un i un,
A thad, a mam, a brawd, a chwaer;
Mae 'n myn'd i fyn'd yn wir i ddyn,
A'n gadael yma heb un gair.

Mae'r hen iaith hoff yn myn'd i fyn'd,
Yn myn'd i fyn'd,—yn myn'd i b'le?
Wel ydyw 'n wir, y mae'r hen ffrynd
Yn myn'd i'r bedd, neu 'n myn'd i'r ne';
Mae 'n myn'd i fyn'd i golli 'n llwyr,
Mae'n myn'd i fyn'd,—o brysur 'n awr.
I b'le mae 'n myn'd, y Seisneg ŵyr,—
Wn i ddim, p'un, ai i'r làn, neu lawr.

Fe welwyd pethau anwyl iawn,
Do, fel ei goleu 'n myn'd o'i blaen;
Yr hen ffasiynau oedd yn llawn
Ar hyd y wlad, pa le mae 'rhai'n?
Ië, llawer i hen "het bob cam,"
A aeth bob cam i ben ei thaith,
Oddiar y coryn rhoddodd lam
Fel canwyll gorff o flaen yr iaith!

Mae'r bais a'r bedgwn wedi ffoi,
Fel i ragflaenu rhywbeth mawr;
A'r 'sanau gleision wedi troi
Yn wynach braidd na'r coesau 'n awr;
Mae'r crysau gwlenyn yn ymroi
I ryw ddefnyddiau main yn llawn;
A'r hen iaith gref yn gorfod rhoi
O flaen ei meinach lawer iawn.

O hen iaith Cymru nid yw 'n deg,
Dy fod yn gorfod myn'd,—myn brain!
Yn cael dy wthio fel i gêg
Hen wrach sy gymaint yn fwy main.
Hi ddylai lyncu 'th bethau cry',
Yn gymysg â dy bethau gwan,
Yr Ch, yr Ll, yr Dd, a'r Ng,
Ond tagai rhai'n hi yn y man!

Mae'r iaith yn myn'd i fyn'd,—yn wir!
Beth wnawn ni fechgyn ar ei hol?
Ni fyddwn heb un gair cyn hir,
'R un fath a'r lloi sydd ar y ddôl,
Yn brefu ar ol ein hunig iaith,
A'r Sais yn Seisneg wawdio 'n cri;
Hi ddaw yn sobor, tyna 'r ffaith,
I garn o flockheads fel y ni.

Os oes rhyw gymaint yn Gymraeg,
Ag eisiau 'i wneyd,—wel, 'n awr yw 'r awr;
Rhyw gân neu benill o'r hen aeg,
Os am ei chanu,—dewch yn awr!

Fe fydd y gwcw cyn bo hir,
A'r ceiliog gyda'i gw-cw-gŵ,
'N ol dysgedigion pena'n tir,
Yn canu Seisnig, medde' nhw.

Wel taw ni 'n marw, marw mae,
Mae geiriau 'n trengu fel y gwynt;
Ond 'r wy'n gobeithio yn fy ngwae,
Y bydd pob Cymro farw 'n gynt.
Gresynys iawn fydd gweled neb,
Yn wylo ar ol ei hen iaith fwyn,
A'i fron yn brudd a'i rudd yn wleb,—
Ond heb un gair i dd'weyd ei gwyn!

Mae'r 'Nos Dawch,' eisioes yn 'Good Night,'
Mae hint fach yna ddalia chwi;
'Pob peth yn iawn' sydd yn 'all right,'
Mae hyn yn wrong feddyliwn I;
Hints ini boys, hints gwir yn wir,
Cyfieithwn bawb ei hun ar frys,
A chadwn ein Cymraeg yn glir,
Fel y 'Ngeiriadur G. ap Rhys.