Ceiriog a Mynyddog/Y Baban Diwrnod Oed

← Ti Wyddost Beth Ddywed Fy Nghalon

Ceiriog a Mynyddog gan John Ceiriog Hughes (Ceiriog) golygwyd gan John Morgan Edwards

Claddasom Di, Elen →

Y BABAN DIWRNOD OED.

Y mae un hanesyn nodedig ynglŷn â thiriad y Ffrancod. Yn Aber Daugleddyf, yn y flwyddyn 1797, pan oedd y gelynion yn ymwasgaru yn wahanol finteioedd, i'r diben o ladd, yspeilio, a lladrata trigolion diamddiffyn glan y môr, yr oedd lliaws o wragedd a phlant yn ffoi am eu bywydau. Yr oedd y cleifion, y rhai methiantus gan henaint, a phawb ag oedd analluog i ddianc, yn cael eu cario ymaith mewn troliau a cherbydau. Nid ychydig o'r cyfryw a gymerwyd o'u gwelyau yn y dull hwn, ynghanol cystuddiau a salwch. Achoswyd ugeiniau o gweigion yn y fan. Mewn un tŷ, ag sydd yn sefyll hyd heddyw, yr oedd gwraig barchus wedi ei dwyn i'w gwely ar enedigaeth mab. Yr oedd y Ffrancod yn lled agos i'r annedd, a cheisiai y gŵr ei pherswadio i ddianc ymaith; ond yr oedd hi yn rhy wan. Penderfynodd aros yn ei gwely, ac ymddiried ei bywyd ei hun a'i baban bychan, diniwed, yn nodded yr Hwn sydd yn gofalu am aderyn y tô. Rhuthrodd amryw ddyhirod Ffrengig i'r ystafell unig lle y gorweddai, codai hithau ei babi newydd eni yn ei breichiau. Y Ffrancod pan welsant y fath apeliad effeithiol, a adawsant yr ystafell yn ddioed. Faint bynnag o greulonderau a gyflawnwyd yr adeg honno gan y gelynion, y mae yr amgylchiad hwn yn dadlu yn gryf trostynt. Y mae eu hymddygiad, modd bynnag, ar yr achlysur hwn yn berffaith gydweddol â nodweddiad naturiol pobl Ffrainc. Y gerddoriaeth gan Eryr Eryri.

ROEDD sŵn magnelau yn y graig,
A sŵn tabyrddau'n curo,
A chlywid trwst ofnadwy traed
Y Ffrancod wedi glanio,
A'r waedd i'r frwydr chwyddai'n uwch,
Gan alw'r dewr i daro;
Terfysgwyd y glannau
Gan rym y taranau
A ruent ar làn y môr.

I dai'r tlodion rhuthrai gwŷr,
Gan ladd y diamddiffyn,
A fflamiai palas hardd gerllaw
Gan dân o longau'r gelyn:

Fe ffoai mamau gyda'u plant,
A chodai'r claf mewn dychryn;
Ond 'roedd yno ddynes,
A babi'n ei mynwes,
Rhy waelaidd a gwan i ffoi.

Ei gŵr erfyniai wrth ei phen,—
"O cwyd! O cwyd! fy Eurfron!
Mae'r march a'r cerbyd wrth y drws,
Tyrd iddo ar dy union!
Olwynwn ymaith fel y gwynt,—
Anwylyd, clyw'r ergydion!
O Dduw, a ddaeth diwedd
Fy mab, fy etifedd?
Fy mhlentyn a anwyd ddoe!"

Atebai'r wraig yn llesg ei llais,—
"Fy mhriod, clyw fy ngweddi!
O gad fi ar y gwely hwn,
Ond gad y baban imi!
Dos at y rheng i gadw'th wlad,
Fe gadwaf finnau'r babi."
Y plentyn a hunai,
A'r tad a'i cusanai,
Ac yna fe ffodd i'r rheng.

'Roedd sŵn cleddyfau yn nesau,
Gwawchiadau ac ysgrechian;
A'r wraig weddiai'n daer ar Dduw,
Gan edrych ar ei baban;
Ac yna holltwyd drws y tŷ
Gan filwyr oddi allan!
A hithau mewn dychryn
A wasgodd ei phlentyn
Yn nes at ei chalon wan.

Ar glicied drws ei 'stafell wâg
Hi welai fysedd llofrudd,
Ac ar y foment rhuthrodd haid
Yn sŵn rhegfeydd eu gilydd;
A syllent fel gwylltfilod erch
O amgylch ei gobennydd;
A'r wraig wàn yn crynnu,
A ddaliodd i fyny,
Ei babi bach diwrnod oed!

Atebwyd gweddi'r ffyddiog fam,
A hi a'i mab achubwyd;
Mae hi yn awr ym mynwent werdd
Yr eglwys lle'i priodwyd;
Ac erbyn heddyw mae y mab
Yn hen weinidog penllwyd,
Yn estyn ei freichiau
I ddangos y Meichiau,—
Y baban a anwyd i ni.