Ceris y Pwll/Hynt yr Esgob

Ceris y Pwll

gan Owen Williamson

XVI. HYNT YR ESGOB

MAE'N bryd bellach edrych i hanes Bera a'i symudiadau, gan mai hi oedd prif gynllunydd y goresgyniad neu ymgyrch Goidelod Eryri i Fon. Cafodd yr Esgob Moelmud o'r diwedd gipolwg ar y Widdan, neu ychydig o'i hanes pan oedd ei fryd a'i ddyledswydd wedi ei rwymo i ofalu am waith arall. Fel yr oedd yr Esgob yn ceisio lliniaru doluriau clwyfedigion ar faes y rhyfel ar ôl brwydr Din Dryfael daeth i gyffyrddiad â Goidel clwyfedig, yr hwn oedd fwy deallus na'r cyffredin o breswylwyr gwylltion un o'r ardaloedd mwyaf anhygyrch yn Nolwyddelan. Anfuddiol fyddai manylu ar hanes y bugail o lechwedd Moel Siabod ymhellach na'i ddefnyddio fel cynhorthwy i bwrpas mwy pwysig. Ymddengys iddo fel amryw eraill, gael ei gamarwain yn hollol ynglŷn â'r hyn gymerasai le ym Mon. Tybiai gwyr Eryri ei bod yn ddyledswydd iddynt fyned i amddiffyn eu brodyr Goidelig ym Mon rhag canlyniadau echrys gorthrwm Caswallon (fel y disgrifid hwy gan Bera), ac yn eu chwilfrydedd ymunodd y Goidel yn yr ymgyrch. Wedi peth ymddiddan ynghylch anffawd bersonol a chyflwr presennol y Goidel troes yr Esgob at sefyllfa pethau, a rhagolygon gwyr Eryri yn eu cyflwr cyfyng ac amgylchynedig gan fynyddoedd. Atebodd y bugail yn debyg i hyn,—"Yr wyf yn cydnabod fy mod wedi fy nghamarwain gan Bera, ac yr wyf yn barod i wneyd yr iawn gofyngedig gan y Tywysog, gyda chyfaddefiad o'm hynfydrwydd a'm dallineb yn syrthio i'r fagl heb roi ystyriaeth mwy pwysig i haeriadau un y gwyddwn nad oedd yn deilwng o un math o ymddiried. Ond gan i mi ymuno yn yr hau, dylwn fedi o'r cynnyrch."

"Na," ebai'r Esgob," yr wyf yn hyderus y bydd i mi gydag ategion dylanwad gwyr teilwng, gael ffafr yn golwg y Tywysog, fel y bydd iddo edrych yn dosturiol ar dy sefyllfa, a rhoddi i ti ollyngdod; oblegid ni ddeillia lles o ddial, yn enwedig ar ôl i dy ymdrech di ac eraill droi allan yn aflwyddiant hollol fel nad oes berygl y syrth y mwyaf anturiaethus o honnoch i'r un amryfusedd drachefn."

"Yr wyf yn sicr," oedd ateb y Goidel, "y bydd fy nghymydogion a'm ceraint yn ddoethach a mwy gwyliadwrus nag erioed. Yr wyf wedi clywed fod Serigi wedi cyfarfod ei dynged yn nechreu y frwydr. Yr oedd —ei allu yn fwy o werth na chant o wyr. Ni chyfyd ei gyffelyb yn fuan eto yn Eryri."

"A oedd efe yn ddylanwadol iawn?" gofynnai yr Esgob.

"Oedd," atebai y Goidel," ganddo ef yr oedd agoriadau y bylchau. Ond paham y gwrandawodd ar Bera, ni wn i. Efallai mai ei dwyllo gafodd yntau gan yr ysbrydion sydd yn barod i ruthro i bob ymgyrch er mwyn ysbail."

"A oes llawer o gyfryw rai yn Eryri?"

"Oes," ebai y Goidel, "a'r rhai hynny sy'n dwyn arnom atdaliad prysur bob amser ar ôl iddynt ruthro y bylchau i wastadeddau y Brython. Ond y rhai heddychol fydd yn gorfod talu y ddirwy i'r Brython, o'r deadellau nesaf i law."

"A wyt ti yn ddiogel yn dy ddosbarth?" gofynnai'r Esgob.

"Ydwyf," ebai y Goidel, " oblegid yr wyf ar yr ochr iawn i Foel Siabod. Gwilliaid o dros y Foel fydd yn fy mlino i."

"Beth fydd dy foddion pan fyddi fwyaf llwyddiannus?"

"Pum cant o ddefaid," ebai'r Goidel, "a chant o wartheg o bob math."

"Ac yr wyt yn priodoli dy anffawd bresennol i Bera?" meddai'r Esgob, "mae'n rhaid fod ganddi ddylanwad mawr yn dy fro."

"Oes," atebai y Goidel, "ddylanwad o ryw fath: dylanwadodd arnaf fi ac eraill fel yr eglurais i ti. Ond mae ganddi ddylanwad mwy pwysig o lawer, oblegid cymer arni frudio a rhagfynegi llwyddiant ymgyrchoedd yr ysbeilgar. A rhyw fodd y mae yr hyn gynghora yn troi allan yn rhyw fath o lwyddiant bron bob amser. Y mae dirgelwch ynglŷn â phob symudiad o'i heiddo. Nid ei hanogaeth bersonol hi a'm dygodd i yma, ond yr alwad gyffredinol i gynorthwyo gwyr Mon."

"Ymha le y tybi di y mae Bera yrŵan?" gofynnai'r Esgob.

"Gwelais hi wedi ymwisgo fel merch Andras, gyda'i gwallt du hir a thrwchus yn chwifio yn y gwynt, a phicell yn ei llaw, yn pwyntio tua Mon. Ni ddeallwn beth ddywedai ond yr oedd yr olwg arni yn fy llenwi â dychryn. A ddaeth hi i Fon, nis gwn, oblegid yr oeddym ar frys i ymosod arnoch."

"A fyddai yn bosibl i mi ddyfod i gyffyrddiad â Bera pe deuwn gyda thi dros Foel Siabod?" gofynnai'r Esgob. "Oblegid os enillaf dy ryddid i ti, ac os gelli fy arwain yn ddiogel i Ddolwyddelan mae rhywbeth yn peri i mi feddwl y gwyr Bera rywfaint ynghylch absenoldeb cyfeillion i mi o Fon, y rhai fuasent yma oni bai rhyw achos adnabyddus yn unig iddi hi, fel 'rwy'n tybied."

"Er na fûm i erioed yn ymddiddan a'r wraig," meddai'r Goidel, "eto yr wyf yn gwybod digon i'm boddloni a'm sicrhau ei bod yn beryglus; ac nid oes dim yn peri i mi amheu yn fwy na'r sisial parhaus ynghylch ei symudiadau dieithr mewn rhan neillduol o goedwig ddyrus sy'n amgylchynu lle a elwir Carreg yr Alltrem-lle na feiddia y gwilliad mwyaf anturiaethus a rhyfygus fyned yn agos iddo, oherwydd rhesymau (os rhesymau hefyd) sydd arferol o achosi dychrynfeydd anesgrifìadwy i'r rhai sydd yn gwybod y daroganau, ac yn ofni syrthio i beryglon na wyr neb eu natur, na'r ffordd i'w hosgoi."

"Mae fy nghywreinrwydd," meddai'r Esgob, "wedi ennyn ynof yr awydd cryfaf i ymweled â ffau y wraig gyfrwys; ond nis gwn y ffordd, neu y modd, i cyrraedd fy amcan."

Ni fyddai'n ddiogel ar hyn o bryd," ebai'r Goidel, "i neb dieithr anturio ymhell i un o'r Bylchau, oblegid, os yw fy nhyb yn gywir, mae Cidwm a Sinnach wedi dianc yn ol i'w cestyll yn y llwyni dirgel. Yr unig rai a feiddiant nesáu i'r bylchau ydynt y rhai sy'n cyfnewid nwyddau gyda'r bugeiliaid, neu sy'n anfon eu praidd i'r iseldiroedd i fwrw'r gaeaf."

"Os gallaf gael gollyngdod i ti," atebai'r Esgob, "a elli di ar ol dy ddychweliad anfon rhyw hysbysrwydd i mi ynghylch tad a merch sydd wedi gadael Mon yn y modd mwyaf anesboniadwy, ac oherwydd rhesymau na wyr neb o'u cydnabod y deongliad iddynt?"

"Byddai'n hawdd i mi er gwaethaf anorfod i ti, agor y ffordd hyd yn oed i ogof Bera, oblegid gwn am ' ŵr hysbys ' -nef a faddeuo i mi-a all herio duwiau Bera, pe meiddia hi frudio neu ddewinio yn ei erbyn, neu wrthod hysbysrwydd iddo. Ni wna'r ddiod gwsg unrhyw effaith arno."