Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903)/Dr. Parry o Safbwynt Cerddoriaeth Ddiweddar

← Lle Dr. Parry yn Natblygiad Cerddoriaeth Gymreig

Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903) gan Evan Keri Evans

Bachgen Bach o Ferthyr, o hyd, o hyd

XXVII. Dr. Parry o Safbwynt Cerddoriaeth Ddiweddar.

Gan CYRIL JENKINS.

PAN ofynnwyd i mi roddi fy opiniwn ystyriol ar gerddoriaeth Dr. Joseph Parry, a'r dylanwad a gynhyrchodd hi a phersonoliaeth ei chreawdwr ar fywyd artistig Cymru, teimlwn yn hwyrfrydig i wneud. Yn wir, teimlaf eto'n anewyllysgar am y gwn yn dda y bydd i'r hyn sydd gennyf i'w ddywedyd glwyfo teimladau llawer sy'n parchu ei goffadwriaeth ac a ystyriant fy meirniadaeth o'i gerddoriaeth yn gysegr—anrhaith bwriadol. Eto teimlaf y dylasai rhywun ddywedyd yr hyn sydd i'w ddywedyd mor hyglyw a chyhoeddus ag sydd bosibl; ac os na ddywedir ef gennyf fi, yr erys heb ei ddywedyd gan hynny, credaf ei bod yn ddyletswydd arnaf i dderbyn y cyfle a gynhygir i mi, ac i wneuthur popeth yn fy ngallu i ddinistrio'r traddodiad a'r dylanwad a gynhyrchwyd gan Parry, fel na bo i gyfansoddwyr ieuainc Cymru sydd heddyw yn yr un sefyllfa ag yr oeddwn i ynddi ddeuddeng mlynedd yn ol, ddioddef yr anfanteision ddioddefais i, na chael eu mygu ymron gan yr awyrgylch tawchlawn a gwyd o'i gerddoriaeth.

Caniataer i mi ynteu ddywedyd ar unwaith, nad yw cerddoriaeth Parry ar ei goreu ond eilradd, ac ar ei gwaethaf, islaw sylw. Ni wn am un tudalen a ddwg nodau athrylith. Ar y llaw arall gwn am ugeiniau, ie, cannoedd o dudalennau sy'n druenus o wan, mor dlawd mewn syniadau, mor chwerthinllyd o ddiystyr, fel yr wyf wedi bod yn gwrido wrth eu chwarae, am eu bod wedi eu hysgrifennu gan Gymro, a bod fy nghydwladwyr wedi bod yn eu cyfrif, ac yn parhau i'w cyfrif, yn waith ysbrydoledig athrylith. Ni feddai Parry athrylith. Yr cedd ganddo lawer o ddoniau, ond heb yr uchaf oll. Meddai natur wirioneddol gerddorol, dyfeisgarwch ffrwythlon, ffynhonnell o felodi sy'n hyfryd os nad yn wreiddiol, llawer o deimlad dramayddol, a greddf at deimladrwydd rhwydd a hylifol. At hyn, meddai ddiwydrwydd gwenynen—diwydrwydd a'i gyrrai i gyfansoddi mewn amser ac allan o amser, pryd y buasai'n ddoethach iddo adael i faes ei ddeall i orwedd yn fraenar, ac adfeddiannu ei allu i gynhyrchu. Ei goll mwyaf amlwg oedd diffyg gallu i'w feirniadu ei hunan. Wrth edrych dros ei weithiau teimlaf yn gyson ei fod yn analluogi wahaniaethu rhwng y cyfansoddiadau hynny o'i eiddo sy'n rhesymol dda a'r rhai sy'n wael ddiymwared. Anffawd yw i ddyn fod heb y gallu i'w feirniadu ei hunan; ond y mae iddo fod heb ei feirniadu gan eraill yn drychineb gwirioneddol. Ac ni chafodd Parry erioed ei feirniadu. O'r dechreu i'r diwedd cafodd ei ganmol; ni chodwyd un llais mewn protest; fis ar ol mis, a blwyddyn ar ol blwyddyn cafodd ei ddyrchafu hyd oni chafodd ei hunan o'r diwedd ar droedfainc mewn unigrwydd ysblennydd, wedi ei dwyllo a'i gamarwain gan addoliad ei gydoeswyr, ac heb wybod fod ei gyfansoddiadau'n llygru chwaeth gerddorol hen ac ieuainc, ac yn darostwng greddfau artistig ei gydwladwyr y gallai wneuthur cymaint i'w dyrchafu a'u puro.

Ond nid digon i mi ddywedyd hyn rhaid ei brofi. Wel, y mae y prawf yn y cwbl o'i weithiau mwyaf, ac yn y mwyafrif o'i rai lleiaf. Os dewisaf "Blodwen "i ddangos hyn, ni wnaf hynny am mai'r opera deir-act hon yw'r. waethaf o'i weithiau—mewn rhai ystyron, yn wir hi yw'r oreu—ond am ei bod, y foment yr ysgrifennaf hyn, yn mwynhau prydles newydd ar ei bywyd. Y mae wedi ei hadgyfodi mewn mwy nag un man, ac yn derbyn y clod difeddwl, teimladol hwnnw a ystyriwn ni, y Cymry, yn ddyledus iddi.

Yn awr, y mae cyfyngiadau a meflau "Blodwen mor amlwg ar y wyneb, fel y mae'n syn i mi fod eisiau eu pwyntio allan. Yn gyntaf, y mae'r libretto'n eithriadol o wan, a'r plot yn neilltuol fel y'i gosodir allan yn argument argraffiad 1917, yn dramgwyddus o ddisynnwyr. Nid gwŷr a gwragedd mo'r creaduriaid hyn, Blodwen, Ellen," ""Syr Hywel Ddu," "Arthur o'r Berwyn," a'r gweddill, ond dolls yn cael eu hystercian (jerk) gan fympwy awdur y libretto. Beth bynnag arall oedd Mynyddog, yn sicr nid oedd yn fardd. Nid yw'r geiriau Saesneg gan yr Athro Rowlands nemawr gwell na dogrel. Dylasai fod yn glir hyd yn oed i'r deall gwannaf na ddylasai un cyfansoddwr ysgrifennu cerddoriaeth i eiriau sydd heb ei gyffwrdd yn nerthol swyddogaeth cyfansoddwr y gân yw mynegi mewn sain hanfod ysbrydol mewnol y farddoniaeth sydd yn ffynhonnell ei ysbrydoliaeth. Ond y mae'n amlwg nad oedd gan Dr. Joseph Parry unrhyw deimlad tuag at libretto Mynyddog, ond un o oddefgarwch natur dda. Y mae'r holl stori'n gelfyddydol a chyffredin; nid oes i'r cymeriadau synnwyr nac ystyr meddylegol; ni ddatblyga'r action allan o ddymuniadau ac angenrheidiau'r bobol a gymer ran, ond yn ol cynllun rhagluniedig yr awdur. Mewn geiriau eraill, gwneir i'r cymeriadau ffitio i'r action. Ni chysyllta Parry nemawr pwys, os dim, â'r diffygion hyn yr oedd y stori'n "brydferth," a dyna i gyd oedd eisiau. Tynghedwyd ef i fod yn analluog i ddeall ystyr barddoniaeth; yr oedd unrhyw eiriau braidd yn ddigon da iddo ef.

Y mae ei overture i "Blodwen" yn ddiystyr—nid yw ond cynifer o farrau o gerddoriaeth isradd a allai ragflaenu unrhyw waith arall gyda'r un priodoldeb. Dechreua'r action gydag ymddangosiad negesydd sydd mewn brys mawr, ond a gân yn hamddenol, mewn tempo moderato amlwg, y nodyn G ddeunaw o weithiau ar ol ei gilydd; yna, gan sylweddoli mor undonog yw hyn, a gwyd dôn gyflawn ac a gân A ddim llai nac ugain o weithiau ar ol ei gilydd; o A naid i C, yr hon a adroddir ddeg o weithiau. Recitative yw hyn, ni a dybiwn, ond math ar recitative ydyw a gân y baban yn ei grud; cyd-red â hi frawddeg ddisgynnol gyflym yn y gerddorfa yr hon a roddir mor aml ag y mae ei heisiau i "lanw i mewn." Ceir yn dilyn yn union, gân gan Arglwyddes Maelor, yn chwe bar cyntaf yr hon yr adroddir brawddeg o saith nodyn bedair o weithiau. A hyn yw "melodi"! Nid yw, yn wir, ond tôn fechan drwsgl a disynnwyr, na fedd, mor bell ag y gwelaf fi, y cysylltiad pellaf â'r geiriau; yn wir gwneir i'r un melodi fynegi teimladau mor wrthwynebol a

Yr awen a ddeffry a'r delyn chwareua,
"Lwc dda" i'r pâr dedwydd mewn dawns ac mewn cân.

Dymunaf o'm calon i Arthur ac Elen
Gael bywyd diogel yn nwylo fy Naf.

Ni "phriododd " Dr. Joseph Parry ei fiwsig â'r farddoniaeth a ddewisodd; cafodd ei bod yn llawer symlach gwaith i'w hysgar.

Hyd yn hyn yr wyf wedi ymdrin â deg tudalen cyntaf "Blodwen"; yn yr argraffiad i'r piano y mae 146 tudalen yn rhagor, y cwbl ohonynt o'r un ansawdd israddol a'r deg tudalen blaenorol. Nid oes eisiau i mi elfennu'r gwaith ymhellach. Digon yw dywedyd bod yr opera'n gyffredin am ei bod yn rhagrithiol; na cheir drwy ei holl dudalennau un nodyn o ragoroldeb; a bod ei theimladaeth rwydd a rhad yn dramgwydd i bawb sydd a'u canfyddiad cerddorol wedi ei ddisgyblu i lefel uwchlaw eiddo plentyn.

Yn awr, nid wyf mor ffôl a beio Dr. Parry oherwydd tlodi ei weithiau yr ydoedd yr hyn ydoedd. Ond rhaid i mi bwyntio allan iddo fwynhau llawer o fanteision na syrthiant i ran ond ychydig o gyfansoddwyr Cymreig. Derbyniodd ei addysg gerddorol yn rhannol yn Llundain cymerodd ei radd yng Nghaergrawnt; teithiodd hyd yn oed mor bell ag America; cafodd gyfleusterau lawer i glywed y gerddoriaeth oreu; daeth i gysylltiad â phersonau a feddai alluoedd mwy nag ef ei hun. Mewn gair, cafodd gyfle teg mewn bywyd, ac os methodd (a methu a wnaeth) roddi argraff ei bersonoliaeth ar gerddoriaeth y byd, yr oedd hyn yn ddyledus i'r ffaith nad oedd yn ddigon cryf i wneuthur y fath argraff ar ei oes. Yr oedd ganddo ddilynwyr lawer a brwdfrydig, mae'n wir. Ond pa fath oeddynt? Pobol deyrngar ac ymroddedig iddo o Gymru a feddai gariad mawr a diball at gerddoriaeth, ond heb ddigon o ddiwylliant cerddorol i wahaniaethu rhwng y gwell a'r gwaeth. Os oes bai i'w gysylltu â neb oblegid poblogrwydd aruthrol ei weithiau, y mae i'w gysylltu nid ag ef, ond a'r cyhoedd a'u mwynhai.

Fel y mwyafrif o Gymry fy oes i, codwyd fi i barchu cerddoriaeth a pherson Dr. Parry, ac am rai blynyddoedd derbyniais farn fy hynafiaid heb amheuaeth. Tra yn ennill fy mywioliaeth fel organnydd a chyfeilydd, chwareuwn ei fiwsig yn gyson. Er enghraifft, diau i mi gyfeilio ei 'Wylwn! Wylwn" gannoedd o weithiau, ac y mae Cymru Fydd" drwy ganu parhaus wedi mynd i mewn i'm hesgyrn. Y mae'r ddau gyfansoddiad hyn, yn fy marn i, o ansawdd mor ddrygol fel y bu iddynt, heb yn wybod i mi, helpu i gyffredineiddio fy chwaeth yn nhymor mwyaf derbyngar fy mywyd. Ni allaf gofio pa bryd y dechreuais amheu mawredd Parry, ond yr oedd lawer o flynyddoedd yn ol, ac yr oedd fy neffroad i'r gwirionedd yn raddol ac anodd. Dim ond ar ol cyfnod o hunan- amheuaeth ac astudiaeth galed y rhoddais ef i fyny'n benodol. Yr wyf yn ddiolchgar i Ragluniaeth am i mi gael nerth i wneuthur hynny.

Fel yr astudiwn y meistri mawr-Mozart, Bach, Beethoven, Brahms, Wagner-canfûm yn raddol na chynhwysai ei gerddoriaeth un elfen o wir fawredd, nad oedd mewn gwirionedd yn gerddoriaeth dda, dim ond ymddangosiad a rhith. Ni fu yn fy mynwes un amser deimlad chwerw tuag at Parry ei hun, ond am gyfnod ni allwn lai na theimlo i mi gael fy nhwyllo a'm camarwain gan y rhai oedd yn gyfrifol am fy arwain a'm haddysgu. Gwelaf yn awr eu bod hwy'n ddidwyll ddigon yn eu hedmygedd o'i waith, a gwn fod yr edmygedd hwnnw'n tarddu o'u diffyg profiad, a'u chwaeth hanner gwrteithiedig. Er hyn oll, fel y dywedais, bu Parry'n faen tramgwydd ar fy ffordd pan yr oedd bywyd yn ymdrech a minnau'n ymladd yn galed am addysg, profiad, goleuni, a gwirionedd.

Rhyfedd, onide, fod "Cymru Fydd," "Y Marchog," ac amryw eraill o gyfansoddiadau Dr. Parry'n cael eu rhoddi, gyda phob arwydd o gymeradwyaeth yn yr Eisteddfod Genedlaethol eleni? Wel, felly y rhaid i bethau fod hyd oni thaflom ymaith ein mŵd presennol o hunan-foddhad, ac y llwyddwn i ddwyn ein galluoedd deallol a'n canfyddiadau artistig i'r un lefel ag eiddo pobol ddiwylliedig gwledydd eraill.

Ond nid Dr. Parry na'i gerddoriaeth a saif ar ffordd ein cynnydd, ond yn hytrach ein diffyg gwybodaeth a phrofiad, ein hanwybodaeth o gerddoriaeth Seisnig a thramor, a'r ffaith ein bod heb gerddorfa sefydlog o'r eiddom ein hunain. Yr ydym ni, y Cymry, yn gyflym i ddysgu, a phe rhoddid i ni'r cyfleustra, byddem yn fuan ochr yn ochr â'r amseroedd. Dywedaf pe rhoddid," ond yr hyn a feddyliaf yw pe cymerem. Rhaid i ni wneuthur ein cyfleustra ein hunain, oblegid gallwn fod yn sicr na roddir mohono i ni.