Cofiant y Diweddar Barch W Williams o'r Wern/Pennod VI

← Pennod IV

Cofiant y Diweddar Barch W Williams o'r Wern gan William Rees (Gwilym Hiraethog)

Pennod VII →

PENNOD VI.

PREGETHAU A DYWEDIADAU.

Y PIGION canlynol o'i bregethau a anfonwyd i'r ysgrifenydd gan amryw gyfeillion a arferent gymmeryd nodau o honynt wrth ei wrando yn eu traddodi. Cydnabydda yr ysgrifenydd ei rwymedigaethau pennodol i Mr. S. Evans, gynt o Ruabon, yn awro Llandegle; y Parch. W. Roberts, o Penal; a'r Parch. E. Davies, o Drawsfynydd, am y briwsion hyn. Cymmerais fy rhyddid gyda rhai o honynt i ychwanegu cryn lawer atynt o'r drychfeddyliau hyny a gofiwn wedi gwrando Mr. WILLIAMS yn eu pregethu: ond wedi y cwbl, anmhosibl i unrhyw un a'u darlleno, a'r na chafodd y fantais o'i glywed ef yn traddodi, ffurfio un drychfeddwl am ei ragoriaethau fel pregethwr. Ni ellir byth gosod WILLIAMS o'r Wern allan y peth ydoedd drwy ddim a ysgrifener am dano, nag a ysgrifener o hono, rhaid oedd ei glywed ef ei hun yn dywedyd ei bethau ei hun, i gael golwg iawn arno ef ei hun.

PREG. I.—Y BYD YSBRYDOL.

DANIEL 12, 2.—"Rhai i fywyd tragywyddol a rhai i warth a dirmyg tragywyddol."

YR oedd athrawiaeth yr adgyfodiad, barn, byd i ddyfod, gwobr a chosp, yn cael ei phregethu gan broffwydi yr Hen Destament, er nad gyda'r un goleuni ac awdurdod ag y pregethwyd hi wedi hyny gan Grist a'i apostolion. Y mae yn cael ei chymhell i'n sylw yn y testun; "Llawer o'r rhai sydd yn cysgu yn llwch y ddaear a ddeffroant;" neu y llawer sydd yn cysgu, sef yr holl rai hyny—cysgu y maent yno. Y mae llawer o honynt wedi cysgu am oesoedd lawer, rhai wedi cysgu miloedd o flynyddau, rhai newydd fyn'd i gysgu; a rhai yn syrthio ac yn cael eu dodi i gysgu yn barhaus; ond nid ydynt i gysgu byth yn llwch y ddaear; hwy a ddeffröant, medd y testun—deffröant oll, y rhai cyntaf a'r diweddaf; deffröant oll ar unwaith, a deuant allan o lwch y ddaear; deffröant, a denant allan, byth i gysgu a dychwelyd yn ol i lwch y ddaear mwy. Y maent oll yn awr yn llwch y ddaear yn yr un cyflwr o gwsg, wedi cyd-ymgymmysgu â'u gilydd, ac â'r ddaear, ond bydd agwedd wahanol iawn arnynt wedi codi—" Rhai i fywyd tragywyddol, a rhai i warth a dirmyg tragywyddol." Y mae y testun yn rhoddi i ni olwg ar y byd a ddaw. Yn—

I. Ni a gynnygwn rai ystyriaethau fel profion o fodoliaeth byd i ddyfod; y mae rhai wedi bod yn ei wadu yn mhob oes: yr oedd anffyddiaid yn amser Crist, y rhai a ddywedent, nad oes nac angel nac ysbryd, nac adgyfodiad, neu sefyllfa i ddyfod—y mae eu hiliogaeth yn y byd etto.

1. Gallem ystyried natur enaid fel prawf o hono. Bôd ysbrydol yw enaid; y mae bôd ysbrydol yn rhag-arwyddo byd ysbrydol, bod byd neu sefyllfa o'r un natur ag ef. Sylwedd defnyddiol (material) yw y corff, a byd defnyddiol yw y byd hwn. Y mae byd y corff, a'r corff ei hun, o'r un natur â'u gilydd. O'r byd hwn y cymmerwyd ei ddefnyddiau —oddiyma y mae yn cael ei gynnaliaeth—yn ei awyrgylch y mae yn anadlu o'r ddaearen y daw bara i gynnal ei galon—olew i beri i'w wyneb ddysgleirio, &c.; ac i'r ddaear fel y bu y dychwela yn y diwedd. Ond yr enaid nid yw oddiyma, nid o ddefnyddiau y byd isod hwn y cyfansoddwyd ef: y mae yn wahanol ei natur i bob peth a berthyn i'r byd yma; nid yw o'r "adeiladaeth yma;" estron o fyd arall ydyw, ysbryd ydyw, ac y mae hyn yn rhoddi ar ddeall i ni, fod byd ysbrydol. Sylwedd anweledig yw, yr hyn a ddysg i ni fod byd anweledig yn bod, o'r lle y daeth, ac i'r lle y dychwel etto.

2. Cynneddfau neu alluoedd yr enaid. Y mae yn gallu meddwl ac amgyffred rhyw gymmaint am fyd i ddyfod, yn gallu ei ddymuno, gobeithio, ofni, &c. Pe na fyddai y fath fyd yn bod, buasai yn well i ni fod o'r un cynneddfau â'r anifail, heb fedru amgyffred dim, na meddu un syniad am fyd ysbrydol. Gellir dysgu llawer o bethau i anifail, ond ni ellir dysgu dim iddo am fyd arall; ni ellir ei effeithio i feddwl, ofni, na gobeithio dim mewn perthynas iddo. Ond y mae "ysbryd mewn dyn," a ellir ei ddysgu am y byd hwnw, a ellir ei ddylanwadu â phethau ysbrydol ac anweledig; y gellir magu dymuniadau a gobeithion ynddo am dano. Pa ddyben rhoddi y cynneddfau a'r galluoedd hyn i ddyn, mwy nâ'r anifail, os nad oes byd arall iddo? A wnaed ef yn greadur â greddf, megys yn ei natur i ddymuno a gobeithio byw byth, i'r dyben o'i siomi yn y diwedd? Ni fyddai y fath dybiaeth yn gysson â doethineb a daioni y Creawdwr; pe felly, byddai wedi ymddwyn yn fwy caredig at bob creadur, nâ dyn. Y mae galluoedd, neu gynneddfau ei enaid, yn rhag brawf o fyd i ddyfod.

5. Llywodraeth foesol Duw dros y byd hwn. Ni byddai dyben i lywodraeth foesol, oni bai fod byd arall. Ni byddai dim o bwys yn ymddangos mewn da na drwg. Yn eu perthynas â byd i ddyfod, y mae pwysigrwydd yn perthyn i nodweddau dynion; os fel yr haera rhai personau yn Corinth, yr oedd pethau yn bod, pob peth yn darfod yn angeu, dyn yn gorphen ei daith—yn terfynu ei fodoliaeth yn awr marwolaeth—yn disgyn i'r bedd i aros yno byth yn darfod am dano fel anifail, &c., 66 Bwytawn, ac yfwn," medd Paul, os felly y mae yn bod;" "Canys y fory, marw yr ydym;" "Y fory," neu yn fuan "syrthio i ddiddymdra yr ydym." Nid oes pwys na gwerth mewn crefydd, Ac os yn y byd yma yn unig y gobeithiwn yn Nghrist, truanaf o'r holl ddynion ydym ni." Yn dyoddef ein herlid a'n gorthrymu, a'n "lladd ar hyd y dydd," er mwyn Crist, ein "cyfrif fel defaid i'r lladdfa," gan "ddysgwyl adgyfodiad gwell;" nyni yw y ffolaf o bawb, os nad oes byd arall. Byd i ddyfod sydd yn argraffu gwerth ar grefydd; ac yn dangos drwg, niwed, a pherygl pechod; ac felly, yn dangos priodoldeb a chyssondeb sefydliad llywodraeth foesol.

4. Y mae ymddygiadau cyffredinol Duw tuag at ddynion yn y byd hwn, yn ein rhagddysgu fod byd arall, a gwadu byd i ddyfod, y mae anghyssondeb anamgyffredadwy yn y goruchwyliaethau hyn. Y mae y pechaduriaid gwaethaf ac annuwiolaf y rhai mwyaf hapus yma yn fynych. "Lluestai yr yspeilwyr yn llwyddiannus—diogelwch i'r rhai sydd yn cyffroi Duw." "Nid ydynt mewn blinder fel dynion ereill;" er eu bod wedi llygru, yn chwedleua yn ddrygionus am drawsder, yn dweyd yn uchel, yn gosod eu genau yn erbyn y nefoedd, trawsder yn gwisgo am danynt fel dilledyn, balchder wedi eu cadwyno," &c. Er hyn oll, "Nid ydynt mewn blinder fel dynion ereill;" saif eu llygaid allan gan frasder; ânt dros feddwl calon o gyfoeth. 'Dychwel ei bobl ef yma, a gwesgir iddynt ddwfr phiol lawn;" neu "gerydd yn dyfod bob boreu—baeddir hwynt ar hyd y dydd—cymmysgant eu diod ag wylofain —dadwina eu llygaid gan ofid," a'u "hwynebau yn fudrou gan wylo." Pa gyssondeb sydd yn hyn oll, os nad oes byd arall ar ol hwn i union; pethau, "i roddi i bob un yn ol ei waith." Ond ar y gred o fod byd i ddyfod, y mae yr holl oruchwyliaethau hyn yn ymddangos yn ddigon cysson. Ar yr ystyriaeth mai byd o brawf yw y byd hwn erbyn byd arall—byd i gospi y beius, a gwobrwyo y rhinweddol, y mae pob dyryswch yn cael ei symud ar unwaith.

5. Y mae genym air sicrach yr ysgrythyr ar y mater—tystiolaeth bendant Duw, am fodoliaeth y byd hwnw. "Diddymodd" yr Arglwydd Iesu "angeu, a dygodd fywyd ac anllygredigaeth i oleuni trwy yr efengyl."

II. Natur y byd i ddyfod.

1. Byd ysbrydol ydyw. Byd yr ysbrydion—ysbrydion sydd yn byw ynddo ysbrydol yw pob peth yno—ysbrydol yw holl elfenau y byd hwnw—ysbryd yw Duw—ysbrydion yw yr angylion—ysbrydion dynion sydd yno yn bresennol; rhaid gwneyd y corff yn "gorff ysbrydol," i'w addasu, a'i gymhwyso i fyw yno—corff ysbrydol yw corff yr Arglwydd Iesu—cyrff ysbrydol fydd cyrff y saint yn yr adgyfodiad—a chyrff yr annuwiolion hefyd. Awyrgylch ysbrydol yw yr awyrgylch sydd yn ei amgylchynu, ac y mae yr holl drigolion yn ei sugno, ac yn ei anadlu. Ymborthi ar bethau ysbrydol y maent oll yno—goleuni ysbrydol, a thywyllwch ysbrydol yw ei oleuni a'i dywyllwch.

2. Byd ag y bydd rhyw helaethiad ac ëangiad rhyfedd ar gynneddfau a galluoedd dyn ynddo ydyw. Y mae yn natur yr enaid ymëangu; y mae yn cael ei wasgu yn y plisgyn, megys yn y byd hwn, yn gaeth, fel yr aderyn yn ei gell, (cage.) Pan ddryllia angeu ei gell, ac y caiff ryddid i ebedeg i'w fro a'i elfen briodol ei hun, fe ymëanga yn ei alluoedd a'i amgyffrediadau, fe dyfa, ac a gynnydda am byth. Edrych trwy ugolau ei gell y mae ar bethau ysbrydol yn bresennol, trwy "ddrych a dammeg o ran," ond "yno wyneb yn wyneb, yna yr adnabydda megys ei hadwaenir."

3. Pa beth bynag yw prif dueddfryd calon dyn yn y byd hwn, hyny fydd ef yn y byd hwnw. Ni effeithia y cyfnewidiad, neu y symudiad o'r naill fyd i'r llall, ddim ar anian foesol yr enaid. Pa un bynag ai at santeiddrwydd, ai at bechod, yr oedd bryd llywodraethol yr enaid yma, felly y bydd yno. Os caru Duw yma, caru Duw fydd yno, &c.

4. Byd ag y bydd pob un yn gweithredu i fynu i'w brif dueddfryd ydyw. Nid oes neb felly yma; yr un sant mor santaidd yn ei ymarweddiad ag y dymunai ei galon fod; yr un annuwiol mor gyflawn ddrygionus ag y mae tuedd yn ei galon i fod; ond daw pob un i fynu i'w farc yno, pob un yn cyrhaedd ei nod. Yr un attalfa ar ffordd y naill na'r llall i weithio allan i berffeithrwydd dueddfryd llywodraethol ei galon. Y mae attalfeuon, anfanteision, a rhwystrau yn y byd hwn, ar ffordd y naill a'r llall—"ewyllysio gwneuthur da, y drwg yn bresennol gyda mi, deddf arall yn yr aelodau," &c. Y mae attalfeuon ar ffordd gelyn Duw ynte, yn awr, i gyrhaedd ei nod. Gorchymynion a bygythion Duw yn gloddiau o'i flaen—argyhoeddiadau cydwybod—goruchwyliaethau rhagluniaeth—amgylchiadau ei fywyd yn ei ffrwyno yn aml; yr Arglwydd yn ei attal, fel yr attaliodd Laban ac Esau, rhag cyflawni llawer o ddrygau; ond yn y byd hwnw, bydd pob attalfa wedi ei symud oddiar ffordd y naill a'r llall, a daw pob un o honynt i fynu ag ansawdd ei galon.

5. Byd digymmysg ydyw. Byd cymmysglyd yw y byd hwn: cymmysgedd personau a nodweddau, a chymmysgedd pethau. Y mae cymmysgedd o bersonau a nodweddau ynddo—y rhai da yn mhlith y rhai drwg—Judas yn mhlith y dysgyblion—y morwynion ffol yn mhlith y call—y da a'r drwg yn byw yn yr un ardal, yn yr un heol, yn yr un teulu, cyd-fwyta wrth yr un bwrdd, cyd-gysgu yn yr un gwely, &c. Ond nid felly yno; wedi eu didoli, y rhai da o blith y rhai drwg—y "defaid oddiwrth y geifr"—yr un pechadur yn "nghynnulleidfa y rhai cyfiawn," na'r un cyfiawn yn nghynnulleidfa y pechaduriaid—" gagendor mawr wedi ei sicrhau" rhyngddynt a'u gilydd. Cymmysgedd pethau yma: cymmysgedd yn y personau; drwg yn aros yn y rhai goreu, rhyw bethau hawddgar a dymunol yn y rhai gwaethaf; ond byddant yn ddigymmysg yn y byd hwnw; un dyrfa yn dda ddigymmysg, a'r llall yn ddrwg ddigymmysg.

6. Byd o gosp a gwobr ydyw. Byd i unioni holl bethau ceimion y byd hwn. Bydd dylanwad y byd yma ar drigolion y byd hwnw byth. Yma y buont yn ffurfio eu nodweddau, yn gwneyd eu character i fynu; a derbyn y bydd pob un yno, yn ol yr hyn a wnaeth yma, pa un ai da ai drwg fyddo; y rhai a wnaethant dda i adgyfodiad bywyd, a'r rhai a wnaethant ddrwg, i adgyfodiad barn."

III. Elfenau neu egwyddorion dedwyddwch ac annedwyddwch y byd anweledig.

1. Ansawdd foesol y galon. Dyma un elfen fawr sydd yn gwneyd i fynu ddedwyddwch y nefoedd, a thrueni uffern. Ni byddai y nefoedd yn nefoedd i galon ddrwg, lawn gelyniaeth yn erbyn Duw. Byddai y cyfryw yn druenus ac annedwydd yno, yn gymmaint felly ag yn uffern ei hun. Nid y nefoedd, o'ran lle yn unig, nac yn beuaf, sydd yn gwneyd y nefolion yn ddedwydd; ac nid uffern, o ran lle yn benaf, sydd yn gwneyd ei phreswylwyr yn druenus. Ni fyddai calon rasol yn annedwydd yn uffern, ac ni fyddai calon ddrwg yn ddedwydd yn y nefoedd.

2. Tystiolaeth a barn cydwybod. Cydwybod dda a fydd yn gwneyd i fynu ran o ddedwyddwch y nef; a chydwybod ddrwg, cydwybod yn edliw, yn cyhuddo, yn condemnio, ydyw y pryf nad yw yn marw yn mynwes yr enaid colledig yn uffern. Colli tystiolaeth gymmeradwyol y gydwybod, fyddai colli un elfen o ddedwyddwch y nefoedd; a phe collid y teimlad oddiwrth gydwybod yn uffern, byddai un llai o elfenau yn ei thrueni. Y mae pob un yno yn adyn erlidiedig gan ei gydwybod ei hun, ac yn cael ei huntio ganddi yn ddibaid, heb fodd byth i ymguddio rhagddi, na dianc o'i chyrhaedd.

3. Adgofiant o bethau a aethant heibio. Diau y bydd y cof yn cyfranu llawer at ddedwyddwch y saint yn y nef, Cofio geiriau y Bibl— cofio yr addewidion, a'r blas a gafwyd arnynt ar y daith—cofio y pregethau—cofio amser ac amgylchiadau y dychweliad at Dduw—cofio y manau y buwyd yn ymwneyd â Duw mewn gweddi. Bydd yn felus gan Jacob gofio Bethel a gweledigaeth yr ysgol i dragywyddoldeb; fe gofia gyda phleser byth am y noson hòno y bu yn ymdrechu â'r angel am y fendith. Cofio melus am droion y daith.

"Ar fryniau Caersalem caf weled
Holl daith yr anialwch i gyd;
Pryd hyn bydd holl droion yr yrfa
Yn felus yn llanw fy mryd."

Bydd cofio yr ochr arall yn cynnyddu y trueni yu uffern, neu bydd yn un o elfenau ei thrueni. O! pe gellid dileu neu ddinystrio y cof, byddai yn llinaru angerdd y fflam. "Ha, fab! coffa i ti." Cofio dydd grascofio geiriau y Bibl a ddarllenwyd ac a ddysgwyd yn yr Ysgol Sabbothol, fydd fel cleddyf yn myned trwy yr enaid! Cofio pregethau, cynghorion, rhybuddion, gweddiau; pa fodd y gall yr enaid ddal heb ymddryllio wrth feddwl am danynt? Cofio fod yr iachawdwriaeth wedi ei gwrthod a wna uffern yn uffern yn wir.

4. Un arall o elfenau dedwyddwch a thrueni y byd anweledig, ydyw yr adnabyddiaeth fydd gan y preswylwyr o'u gilydd. Y mae dedwyddwch cymdeitnas yn dibynu, i raddau helaeth, ar adnabyddiaeth yr aelodau o'u gilydd. Felly y bydd cymdeithas wynfydedig y nef yn cael ei chylymu wrth ei gilydd gan yr adnabyddiaeth hon. Rhai na welsant wynebau eu gilydd erioed o'r blaen, adnabyddant naill y llall ar yr olwg gyntaf; y naill yn adrodd ei hanes i'r llall:

"Yno mi gaf ddweyd yr hanes,
P'odd y dringais, eiddil gwan,
Drwy afonydd, a thros greigiau
Dyrus, anial, serth, i'r lan," &c.

Ond yn neillduol, y rhai oeddynt adnabyddus i'w gilydd yn y byd hwn, a fuant gymhorth i'w gilydd i fyw yn dduwiol, yn helpu eu gilydd ar y daith, cyfarfod eu gilydd yno, adnabod eu gilydd, a chyd-ymddyddan â'u gilydd am yr "hen amser gynt." "Er mwyn yr amser gynt," byddant yn yfed at eu gilydd yno. Ac uwchlaw y cwbl, gweled ac adnabod Iesu, y Brawd hynaf, cael cymdeithasu ag ef wyneb yn wyneb.

Ond och! pa fath ychwanegiad fydd hyn at drueni uffern; gweled ac adnabod y rhai a fuant yn cyd-bechu, y rhai a fuasent yn cyd-gynnorthwyo i ddamnio eu gilydd yn y byd, yn cadarnhau breichiau eu gilydd mewn gwrthryfel yn erbyn Duw, yn cyfarfod eu gilydd yn uffern, yn adnabod eu gilydd yno, yn melldithio eu gilydd. Bydd yr adnabyddiaeth o'r naill y llall yn un elfen fawr o'u hannedwyddwch. "Rhag dyfod o honynt hwythau hefyd i'r lle poenus hwn."

5. Cymmeradwyaeth ac anghymmeradwyaeth hefyd sydd un arall o'r elfenau hyn. Pob un yn y nefoedd yn teimlo ei fod yn gymmeradwy gan bawb yno; pawb yn gymmeradwy gan eu gilydd; a phob un yn gwybod ac yn teimlo hyny. Bydd y teimlad hwn yn esmwythyd ac yn ddyddanwch i bob meddwl yno; dim un meddwl cul, eiddigus, yn y naill am, a thuag at y llall, a phob un yn llawn ymwybodol o hyny.

Yr ochr arall, pawb yn uffern yn anghymmeradwy gan eu gilydd, a chan bawb; pob un yn gwybod ac yn teimlo hyny. "Nid da gan neb no honof; yr wyf yn wrthodedig gan bawb." Yr oedd yr uffern yma yn dechreu cynneu yn mynwes Voltaire yr infidel ar ei wely marwolaeth. "Yr wyf yn wrthodedig ac anghymmeradwy gan Dduw a dyn," meddai yr adyn hwnw.

6. Cymdeithas hefyd sydd un o elfenau dedwyddwch a thrueni y byd a ddaw; ac yn wir, y mae felly yn y byd hwn. Cymdeithas yn ol natur ac ansawdd teimladau y naill tuag at y llall. Meddyliwch am deulu ag y byddai ei, holl aelodau yn caru eu gilydd, perffaith ewyllys da rhwng y naill a'r llall, pob un yn myfyrio y ffordd oreu i wneyd eu gilydd yn ddedwydd a chysurus; pa fath gymdeithas wynfydedig? nefoedd fechan ar y ddaear; "gwynfa" wedi ei chael yn ol! Tybiwch am dref felly, ei holl drigolion o'r ansawdd calon, a'r teimlad yma tuag at eu gilydd; nefoedd ar y ddaear fyddai; gwlad felly fyddai baradwys Duw; gwlad felly yw y nefoedd; cymdeithas felly yw y gymdeithas hòno; dedwyddwch y naill yn ddedwyddwch i'r llall; pob un am wneyd eu gilydd yn ddedwydd; cariad ac ewyllys da perffaith yn eu rhwymo i'w gilydd. "Cariad, yr hwn yw rhwymyn perffeithrwydd." Meddyliwch, o'r tu arall, am deulu ag y byddai eiddigedd yn mynwes y naill tuag y llall, yn casâu eu gilydd, yn cenfigenu wrth eu gilydd ; pob un yn myfyrio pa fodd i ddrygu, clwyfo, a niweidio y llall; pa fath gymdeithas? Uffern fechan ar y ddaear fyddai tref felly. Gwlad o ddynion felly, pa fath le ofnadwy a fyddai gwlad felly? Cymdeithas, pe priodol ei galw yn gymdeithas, felly, ydyw uffern. Yno y mae pawb yn llawn eiddigedd, malais, a chenfigen, tuag at eu gilydd, yn casâu eu gilydd, yn rhegu ac yn melldithio eu gilydd, yn myfyrio pa fodd i ddrygu ac annedwyddu y naill y llall; pob un yn cyfranu at drueni arall, ac yn helpu eu gilydd i wneyd y lle yn annedwydd.

7. Un arall o'r elfenau hyn, ydyw yr olwg a geir ar nodwedd a goruchwyliaethau Duw. Bydd ei nodwedd a'i oruchwyliaethau wedi eu dadlenu ger eu bron yn y byd hwnw. Bydd yr olwg ar ei gyfiawnder, ei santeiddrwydd, ei gariad, a'i ras, fel afon bywyd, yn rhedeg drwy y nefoedd, a bydd y saint yn ymddifyru byth ar ei glànau, yn yfed eu dedwyddwch o'i dyfroedd, yn ymddigrifu yn dragywyddol yn ngogoniant natur, priodoliaethau, llywodraeth, ac iachawdwriaeth eu Duw. Yr ochr arall, bydd hon fel afon danllyd yn rhedeg drwy uffern. Yr olwg ar nodwedd Duw, a'i oruchwyliaethau, yn llenwi pab enaid â phoen ac euogrwydd. Yr olwg ar ei nodwedd a'i oruchwyliaethau ef, yn condemnio eu nodwedd a'u bywydau hwy. Duw yn ei gyfiawnder, ei burdeb, yn ei dosturi a'i ras, wedi ei ddadlenu o flaen eu llygaid, wedi i ddydd gras ddarfod arnynt. Teimlant ei bresennoldeb yno byth, ac ni bydd modd dianc yr olygfa.

8. Cymmeradwyaeth ac anghymmeradwyaeth Duw; neu ei ewyllys a'i ffafr o un tu, a'i soriant a'i anfoddlonrwydd o'r tu arall. Gorchest y Cristion yn awr yw bod yn "gymmeradwy ganddo ef." Nef yn yr enaid yw teimlad o ewyllys da Duw: "Ac yn dy ewyllys da y dyrchefir ein corn ni." Wedi eu sefydlu am byth yn y teimlad a'r mwynhad o hono. Eu huffern ar y ddaear oedd colli y mwynhad hwn: "Cuddiaist dy wyneb, a bûm helbulus." Ond wedi myned yno, byddant yn ei fynwes ef, gerbron ei wyneb: "Fel un yr hwn y dyddana ei fam ef, felly y dyddanaf ti chwi." Nid oes neb a all ddyddanu y plentyn fel y fam; anniddig ydyw, er pob tegan a phob triniaeth, nes cael y fam. Pan y mae y fam yn dyfod adref, y mae yn achwyn ei gam iddi, a hithau yn dyddanu, "A ddarfu i'th fam dy adael, fy anwylyd? A ddarfu iddynt wneyd cam â'm plentyn? Wel, wel, ni wna dy fam dy adael mwyach, na wna fam." Y mae y plentyn wrth ei fodd wedi cael ei fam, a chaelfy fron: "Fel un yr hwn y dyddana ei fam ef." Wedi myned adref, dweyd yr hanes a'r achwyn, bydd yno ddyddanu: "Mewn ychydig soriant y cuddiais fy wyneb oddiwrthyt megys ennyd awr." Ond ni adawaf byth mo honot etto; ni chuddiaf fy wyneb oddi wrthyt yn dragywyddol mwy; ni edrychaf byth yn ddig arnat etto. Dyma fywyd y nefoedd. "Yr Hwn sydd yn eistedd ar yr orsedd-fainc a drig gyda hwynt; ac fe sych Duw ymaith bob deigr oddiar bob wyneb," fel y fam yn sychu dagrau ei phlentyn.

O'r tu arall, anghymmeradwyaeth a soriant Duw. Dyma angeu uffern. Duw wedi cuddio ei wyneb mewn soriant anghymmodlawn. Pa fodd y deil yr annuwiol, pan ddywed Duw wrtho, "Wel, ni fydd yn dla genyf byth mo honoch! Ni edrychaf yn siriol byth arnat! Ni faddeuaf i ti yn dragywyddol!" Rhaid y sudda y geiriau, a'r olwg ar Dduw wedi digio, fel plwm i'w galon, gan ei wasgu i lawr i ddyfnderau eithaf trueni a phoen.

IV. Bod y byd hwnw yn dragywyddol ei barhad. "Bywyd tragywyddol, gwarth a dirmyg tragywyddol." Tragywyddol, tragywyddoldeb, ni allwn yn awr amgyffred ond ychydig, a dywedyd ond llai am dano.

1. Parhad diraniad ydyw. Y mae amser yn cael ei ranu yn flynyddau, tymhorau, misoedd, wythnosau, dyddiau, a nosweithiau, oriau a mynudau, &c.; ond nid oes rhaniad ar dragywyddoldeb—un cylchgyfnewidiad o ddechreuad a diwedd blwyddyn, o wahanol dymhorau; dim rhifo misoedd, wythnosau, a dyddiau yno. Un tymhor, un oes, un parhad, heb na rhan na chyfran yn perthyn iddo.

2. Parhad dileihad ydyw. Nid yw yn treulio ac yn lleihau, fel y mae amser. Y mae amser yn lleihau bob yn foment a mynud, awr, dydd, mis, a blwyddyn, yn barhaus er pan ddechreuodd; ond sefyll y mae tragywyddoldeb. Nid oes dim o hono wedi myned heibio etto, yr un foment o hono wedi treulio—sefyll byth yr un faint—dileihad! Ni allwn ei amgyffred.

3. Y mae yr un ddelw ac argraff ar ei holl bethau. Sefyllfa y gwynfydedigion yn y nef, â thragywyddoldeb yn argraffedig arni; tragywyddol yn argraffedig ar baladr pob telyn aur yno, yn gerfiedig ar y gorseddau a'r coronau; ac felly yr ochr arall, tân tragywyddol, tywyllwch tragywyddol. Edryched yr enaid colledig lle yr edrycho, y mae yn gweled tragywyddoldeb yn argraffedig ar furiau ei garchar, ar y clo, yr agoriad wedi ei dynu allan, a'i ollwng, fel y dywed Young, i wagle diwaelod, yn adsain wrth gwympo i wared-Tragywyddol! tragywyddol flam—gwae, rhincian dannedd—hanner nos am byth-nid â byth yn un o'r boreu yno-pob peth o'r ddwy ochr, yn dragywyddol a digyfnewid.

CASGLIADAU.-1. Yr ydym ni oll yn dal perthynas â'r byd y buom yn son am dano. Pwy a wrendy hyn, a ystyr ac a glyw, erbyn yr amser a'r byd a ddaw? Ein byd ni ydyw, a byd y byddwn yn gwybod yn brofiadol beth yw byw ynddo yn fuan bawb o honom.

2. Y mae yn amlwg mai nefoedd meddwl yw y nefoedd, ac mai uffern meddwl ydyw uffern; y meddwl yw gorsaf dedwyddwch a thrueni —ansawdd foesol y galon yw y ffynnonell o'r naill a'r llall. 3. Bod yn anmhosibl cymmeryd gormod o ofal, arfer gormod o hunanymwadiad er ennill y nef, a gochelyd uffern.

4. Bydded i ni feddwl llawer am y byd hwnw. Y mae tuedd rhyfeddol yn hyn i ddifrifoli y meddwl; cyn cydsynio ag un brofedigaeth i bechod, aros yn gyntaf i feddwl am fyd arall, i daflu golwg i'r nef, ac i uffern dân. Ni fyddai mor hawdd pechu pe cedwid byd arall yn y meddw).

PREG. II.-Y MAWR BERYGL O OEDI CREFYDD.

HOSEA 13, 13.-" Gofid un yn esgor a ddaw arno; mab anghall yw efe, canys ni ddylasai efe aros yn hir yn esgoreddfa y plant."

Y MAE Ephraim yn dynodi teyrnas y deg llwyth a ymwahanasant oddiwrth deulu Dafydd, yn amser Rehoboam, mab Solomon. Llwyth Ephraim oedd yr enwocaf a'r lluosocaf o'r llwythau hyny, ac yn ei randir ef yr oedd Samaria, prif ddinas y llywodraeth, ac o herwydd hyny, gelwir y wladwriaeth, neu y deyrnas yn ol ei enw ef. Ymlygrodd y deg llwyth yn ddwfn mewn eilun-addoliaeth wedi gadael teulu Dafydd, ac ymsefydlu yn freniniaeth wahanol ar eu penau eu hunain o dan Jeroboam, mab Nebat, a'i olynwyr. Gwelwyd rhai arwyddion o ddiwygiad arnynt yn awr a phryd arall, ond yr oeddynt yn "ymadaw fel y cwmwl a'r gwlith boreuol," cyn gweithio allan i lawn a thrwyadl ddychweliad. Rhagfynega y testun ddiwedd eu gyrfa o eilun-addoliaeth. "Gofid un yn esgor a ddaw arno." Y mae gofid un yn esgor yn cyfodi o'i hamgylchiadau personol ei hun, felly y byddai gofid Ephraim; gofid wedi ei dynu arno ei hunan, yn cyfodi o'i amgylchiadau ei hun-yn otid llym, yn gyfyngder, a gwasgfa fawr; felly gofid Ephraim, a phob pechadur fel Ephraim. "Mab anghall yw efe, canys ni ddylasai efe sefyll yn hir yn esgoreddfa y plant;" aros i oedi dychwelyd at ei Dduw, oddiwrth ei eilunod, wedi meddwl, bwriadu, ac addaw gwneyd hyny: oedodd, hir oedodd, nes collodd yr adeg o'r diwedd, ac y goddiweddodd barn Duw ef yn ei eilun-addoliaeth, y daeth y gofid arno; y caethgludwyd ef yn llwyr allan o'i wlad, ac ni ddychwelodd iddi mwyach, arno ef yr oedd y bai-ni ddylasai efe aros, oedi, taflu amser dychweliad yn mhellach bellach o hyd; yr oedd yn "anghall" wrth wneyd felly, yr oedd hefyd yn gwneyd peth na "ddylasai." Cymmeraf fantais oddiwrth eiriau y testun, i geisio dangos, Y mawr berygl, a'r niwed o oedi crefydd, neu ddychweliad at Dduw.

I. Y mae aros yn hir mewn cyflwr annychweledig, yn peri fod moddion dychweliad yn colli eu heffaith. Y mae pob peth yn colli ei effaith wrth hir ymarfer ag ef. Wrth fynych a hir ymarfer â'r Bibl, a gweinidogaeth yr efengyl mewn cyflwr annychweledig, y mae y meddwl yn dyfod yn gynnefin â hwy. Y mae darllen y Bibl yn myned yn fwy dieffaith bob tro; y galon yn brasâu dan bob pregeth; y gwirioneddau a fyddent yn gafael yn y gydwybod gynt, yn taro ar y teimladau, yn cyffroi ac yn effeithio y meddwl, wedi myned erbyn hyn yn llawer mwy dieffaith —y mae yr un grym a nerth yn y gwirioneddau hyny etto, y mae yr un awdurdod Ddwyfol ynddynt ag oedd o'r blaen, ond y mae y dyn wedi hir gynnefino â hwynt, nes y maent wedi colli eu heffaith arno ef—" perarogl bywyd," wedi myned "yn arogl marwolaeth." Y mae yma rai o honoch ag y bu yr efengyl yn cynnyg ei holl nerth arnoch am flynyddau, nes y mae erbyn hyn wedi colli ei grym yn hollol arnoch, braidd, o berwydd ymarfer â chynnefino â'i gwrando, dan oedi ufydd-dod.

II. Y mae ymroadau y meddwl yn colli eu grym fwy-fwy, wrth oedi, neu y mae y meddwl yn colli ei rym i ddychwelyd, mewn mân ymroadau, rhyw hanner penderfyniadau, ac etto yn aros yn yr un fan, fel anifail yn y gors, yn cynnyg dyfod allan, ac yn myned wanach, wanach, bob tro, yn fwy digalon i gynnyg, bob methiant. Y mae yn tori ei galon, ac yn ymroi i aros a marw yno o'r diwedd. Y ddafad yn y mieri, yn ceisio ymryddhau, yn troi o amgylch, ac yn myned sicrach, sicrach yn y dyrysni o hyd, a'i nherth hithau yn gwanhau, un ymegniad nerthol yn y dechreu, a fuasai yn effeithiol er ymryddhad. Yn gyffelyb y mae'r oedwr, gwneyd addunedau, llunio bwriadau, gwneyd rhyw osgo yn awr ac eilwaith i ddychwelyd; y mae rhyw fath o ymroad yn ei feddwl, ond y maent yn myned yn wanach, wanach, y naill ar ol y llall, fel y ddafad yn y dyrysni, pan mai un ymegniad nerthol a phenderfynol ar y cychwyn a fuasai yn effeithiol er dyfod yn rhydd o fagl y diafol. Y mae y meddwl yn colli ei nerth o'r diwedd, yr ymroadau yn marw, y pechadur o'r diwedd yn gwan-obeithio am ddychwelyd fel yr anifail yn y gors: "Nid oes obaith, nac oes, canys cerais ddyeithriaid, ar eu hol hwynt yr af fi." Swn pechadur megys wedi tòri ei galon, yn ymroi i farw yn y gors, yn ei bechod, wedi bod megys rhwng difrif a chwareu, yn ceisio dychwelyd.

III. Y mae llafur ac ymdrech ereill er dychwelyd ac achub yr oedwr yn pallu, wrth gael eu siomi mor aml yn eu dysgwyliadau. Bu amser ag yr oedd eglwys Dduw yn edrych gyda llygad gobeithiol ar ryw rai—dysgwyl eu gweled bob Sabboth yn dychwelyd-gweled arwyddion teimlo dan y weinidogaeth-gweled y dagrau, hyny yn codi dysgwyliad -dwyn eu hachos at Dduw mewn gweddi gyda gradd o hyder-eu cynghori a'u cymhell gyda theimlad awyddus a gobeithiol; ond wrth gael eu siomi yn eu dysgwyliadau, y mae eu nherth mewn gweddi drostynt yn llesgâu—eto hyder am lwyddo wrth eu hannog a'u cynghori yn gwanychu. Yr ydym yn deimladwy o wirionedd byn gyda golwg ar rai dynion. Y mae eglwys Dduw wedi colli rhai gwrandawyr dan ei dwylaw fel hyn; y maent wedi graddol lithr0 o'i gafael wrth orsedd gras―ei dysgwyliadau am danynt yn marw yn raddol a diarwybod iddi yu mron-wedi cael o honi ei siomi yn ei dysgwyliadau am danynt gynnifer o weithiau: Y mae yr angylion wedi eu siomi ynddynt lawer gwaith-wedi bod gyda'u costrelau yn dysgwyl am eu dagrau—wedi bod megys yn sefyll ar eu haden uwch eu penau, yn dysgwyl eu gweled yn cwympo yn edifeiriol wrth draed trugaredd lawer gwaith—dysgwyl cael y newydd am eu dychweliad i'w adrodd yn y nef, a chael eu siomi. Y mae eu gobeithion hwythau am danynt wedi gwanhan o'r diwedd. Fe baid yr eglwys â gweddio drostynt; y rhai fyddant arferol o'n hannog a'u cymhell a dawant wrthynt, ac a'u rhoddant i fynu. Ha! hen wrandawyr yr oedi, go ddifrifol, onidê, eich bod wedi lladd nerth yr eglwys i weddio trosoch—wedi lladd grym y rhai a fyddent arferol o'ch cynghori, fel nad oes ynddynt nerth mwyach—wedi siomi dysgwyliadau angylion, fel y mae eu hyder am eich dychweliad byth yn wanach o lawer nag y bu! Prin y mae ganddynt obaith erbyn hyn, y cânt y newydd am eich dychweliad chwi i'w adrodd, ac i fod yn destun llawenydd yn y nefoedd!

IV. Y mae yr ymddygiad yn effeithio yn ddrwg ar ereill. Y mae y rhai hyn yn sefyll ar borth yr eglwys; y mae rhywrai ereill yn sefyll y tu ol iddynt, yn dysgwyl eu gweled hwy yn myned i mewn, i gael iddynt hwythau le i nesu yn mlaen. Ni ŵyr y bobl yma yn y byd pa faint o ddrwg y maent yn ei wneuthur i ereill. Y mae llygaid llawer arnynt, ac y maent yn gwneyd cysgod ac esgus o honynt. "Hen wrandawyr cysson am flynyddau lawer," meddant; "y maent hwy wedi gwrando, ac yn gwybod llawer mwy nà ni, paham na baent hwy yn grefyddol? Os oes rhyw bwys mewn arddel Crist, paham na wnaent hwy? ac os nad ydynt hwy yn gweled hyny yn anghenrheidiol, paham y dysgwylir i ni? Y maent wedi gwrando mwy nâ ni, a phaham na allwn ni fod yn dawel, tra y byddont hwy yn ddigrefydd." Rhwystro ereill! damnio ereill! sefyll rhwng eneidiau a drws yr arch! attal ereill i'r noddfa! cuddio gwerth crefydd o olwg ereill! Trwm iawn eu gweled eu hunain yn oedi, eu gweled yn yml y nefoedd, yn yml teyrnas Dduw, heb fyned i mewn; ond y mae rhywbeth yn drymach yn yr ystyriaeth fod rhywrai ereill yn aros yn eu cysgod. Y maent fel tarianau iddynt rhag i saethau y weinidogaeth eu cyrhaedd. Y maent ar ein ffordd i gael gafael ynddynt. Y maent yn cysgu yn dawel o'r tu ol iddynt. Ni ŵyr yr oedwr yn y byd pa nifer o eneidiau y mae yn ddamnio gyda'i enaid ei hun,

V. Y mae yr oedwr yn temtio y diafol i'w demtio ef. Y mae, wrth gloffi, addunedu, hanner penderfynu, yn dweyd wrth Satan megys, "Paid a fy rhoddi i fynu; nid wyf wedi llawn benderfynu; ni wn yn iawn beth a wnaf," &c. Pan y mae ymgeisydd, ar amser etholiad, yn cyfarfod â dynion fel hyn, wrth ymofyn pleidleiswyr, y maent yn dywedyd, "Ni a alwn gyda chwi etto; peidiwch chwi ag addaw i'r ochr arall hyd nes wedi i ni gael eich gweled, beth bynag "O'r goreu," medd y dyn, "gelwch chwithau." Erbyn galw y tro drachefn, y maent yn cael y dyn yn anmhenderfynol, y maent yn cael eu temtio i alw eilwaith gydag ef. Pe buasai yn rhoddi ateb uniongyrch a phenderfynol yn y dechreu, cawsai lonydd o hyny allan. Felly y mae yr oedwr gyda y diafol, aros yn anmhenderfynol. "Mi a alwaf etto," medd Satan, "paid a phenderfynu yn union; cymmer amser i ystyried." "O'r goreu," medd yr oedwr, "galw dithau, ynte; nid wyf wedi llawn benderfynu gadael dy wasanaeth; nid wyf yn benderfynol i fyned ar ol Mab Duw; y mae genyf ryw fwriadau i wneyd hyny, weithiau, ac yn benderfynol hefyd i wneyd hyny rywbryd, ond nid wyf wedi penderfynu ar yr amser." Dyna gymmaint sydd ar y diafol eisieu. Y mae yn ddigon boddlon i'r dyn benderfynu ar grefydd rywbryd, ond iddo oedi yr amser presennol. Y mae yr oedwr fel hyn yn cadw y diafol yn agos ato, yn temtio y temtiwr ei hunan i'w demtio ef. Un ateb penderfynol a fuasai yn ei yru ar ffo—fuasai yn diarfogi ei demtasiynau— yn tori ei rym i demtio. "Yr wyf wedi penderfynu, Satan, i adael dy wasanaeth yr wyf wedi rhoddi fy mhleidlais i Iesu mawr—ei eiddo ef ydwyf mwy. Dos ymaith, Satan; nid yw o un dyben i ti alw gyda mi ar yr achos hwn." "Gwrthwynebu diafol" fuasai hyn. Oud temtio y diafol y mae yr oedwr.

VI. Y mae yr ymddygiad yn tristâu yr Ysbryd Glân, ac yn fforffetu ei ddylanwadau. Y mae yr oedwr yn temtio yr Ysbryd Glân oddiwrtho, fel y mae yn temtio yr ysbryd aflan ato. Eiddo Satan ydyw, tra ar y tir hwn, ac y mae arno ofn ei golli; felly y mae yn ddyfal iawn gydag ef i gadw meddiant o hono. Y mae yr Ysbryd Glân am ei gael o'i feddiant, ei gael at Grist; ac y mae ei waith yn bwriadu ac yn oedi, yn addaw ac yn cloffi, yn aros yn hir yn anmhenderfynol, yn ei dristâu, yn tueddu i beri iddo adael llonydd iddo. "Nid byth yr ymryson ag et; nid yn dragywydd." Unwaith y gadawo yr Ysbryd Glân ef, y mae pob gobaith am ei ddychweliad a'i iachawdwriaeth yn darfod.

VII. Os unwaith y collir argyhoeddiad, annhebyg iawn y daw yn ol drachefn. Wedi i'r mwynder unwaith ymado, nid tebyg iawn ydyw y ceir ef yn ol eilwaith. Teimladau crefyddol wedi darfod o'r galon, odid fawr y ceir hwynt byth wedi hyny; dagrau wedi sychu i fynu. Y mae natur yn dysgu rhywbeth tebyg i hyn. Peth anghyffredin iaw ydyw gweled pren yn blodeuo ddwy waith yr un tymhor. Y mae y cae gwenith tua chanol Mehefin yn dyfod i ryw adeg dyner iawn; pan y mae wedi dyfod i'w flodeu, a'r blodeu yn aeddfedu, y mae wedi dyfod i adeg ag y bydd yn gogwyddo ryw ffordd neu gilydd, naill ai at ddwyn ffrwyth, neu at ddiffrwythdra. Ni effeithiai gwynt oer nemawr iawn arno cyn hyn; ond yn awr, dichon i un gawod o hono fyned ar draws y gwenith yn ei flodau, a gwywo ffrwyth y tymhor, gwenwyno y blodau cyn iddynt droi i ffrwyth. Ni effeithiai gymmaint arno wedi i'r gronyn ddechreu ymffurfio; ond yr adeg dyner ydyw y pryd y mae ar droi Felly blodau y coed ffrwythau. Y mae rhyw adeg fel hyn ar gyflyrau gwrandawyr yr efengyl; gwelir blodau dychweliad yn tori allan yn ddagrau dros y gruddiau, yn eu dyfalwch a'u difrifoldeb dan y weinidogaeth; y maent yn dyfod i ryw adeg, o'r diwedd, fel y cae gwenith y mae ar droi ryw ochr neu gilydd; ac os o ochr diffrwythdra y try ei gyflwr yn yr adeg hon, odid fawr y gwelir blodau arno mwy—y gwelir arwyddion gobeithiol o ddychweliad arno drachefn. Y mae yn troi adref o ryw oedfa yn yr adeg yma, wedi oedi dychweliad; yr oedd llais uwch ei ben bob cam yn gwaeddi, "Na thyfed arnat ffrwyth byth mwyach."

VIII. Argyhoeddiad, unwaith wedi gadael y cyfarfod, a edy dyn yn galetach nag erioed o'r blaen. Y mae dosbarth fel hyn i'w cael. Argyhoeddiad wedi gadael y gydwybod; y mae hi wedi ei serio megys â haiarn poeth. Mae yn anhaws menu ar y galon yn awr nag a fu erioed o'r blaen. Medr y bobl hyn ddal pob gweinidogaeth, fel y ceryg, a'u hwy nebau fel y gallestr; eu calonan yn galetach na chraig. Y llygaid a welwyd unwaith yn ffynnonau o ddagrau, ydynt yn awr mor syched â mynyddoedd Gilboa—argyhoeddiadau wedi eu gadael—yr Ysbryd Glân wedi ei dristâu, a'r galon wedi caledu.

CASGLIADAU.—1. Y mawr bwys o fagu a chroesawi pob argyhoeddiad yn y meddwl. Dyma hadau dychweliad, hadau crefydd a bywyd tragywyddol; os cânt gyfiawnder, hwy a ddygant ffrwyth; os cânt eu croesawi, hwy a derfynant mewn dychweliad buan at Dduw.

2. Na ddiystyrwch "ddydd y pethau bychain." Afresymol dysgwyl afalau ar y pren wedi ysgwyd y blodan ymaith. Os tarewir y plant bach wrth y meini, ni wiw dysgwyl cenedl o ddynion. Os lleddir argyhoeddiadau bychain, ofer dysgwyl rhai cryfion, dysgwyl ffrwyth mewn dychweliad. O! pa fodd yr edrychi yn y farn ar y babanod a darew. aist wrth y meini? ar yr argyhoeddiadau a leddaist? Gofynir eu gwaed oddiar dy law.

3. Gofaled eglwys Dduw am y bobl hyn, rhag iddynt farw yn yr enedigaeth—help llaw iddynt. Trwm iawn os bydd yr enaid farw o eisieu help.

PREG. III.—Y DDWY FFORDD; Y FERAF A'R HWYAF.

ECSOD. XIII, 17, 18.—" A phan ollyngodd Pharao y bobl, ni arweiniodd yr Arglwydd hwynt trwy ffordd gwlad y Philistiaid, er ei bod yn agos; oblegid dywedodd Duw, Rhag i'r bobl edifarhau pan welant ryfel, a dychwelyd i'r Aifft. Ond Duw a arweiniodd y bobl o amgylch, trwy anialwch y môr coch," &c.

DALIODD Pharao ei afael yn hir iawn yn y bobl. Yr oedd Duw wedi cymmeryd gafael ynddynt mewn cyfammod i fod yn bobl iddo ef. Yr oedd Pharao wedi cymmeryd gafael ynddynt mewn trais, i fod yn gaeth-weision iddo yntau. Yr oedd yr Arglwydd wedi dyfod yn awr i gymmeryd gafael ynddynt, i'w gwaredu o law Pharao. Wedi curo Pharao, nes y gollyngodd ei afael o'r diwedd, yn awr yr oeddynt yn myned i gychwyn o'r Aifft, a Duw o'u blaenau, yn Arweinydd iddynt; y dydd mewn colofn gwmwl, a'r nos mewn colofn o dân. Ni arweiniodd hwynt trwy ffordd gwlad y Philistiaid, er ei bod yn agos. Yr oedd ffordd fer o'r Aifft i Ganaan trwy wlad y Philistiaid; nid oedd uwchlaw taith pedwar neu bum diwrnod o ogleddbarth yr Aifft i ddeheubarth Canaan; ond nid y ffordd hòno a ddewisodd Duw. Yn y bennod nesaf cawn hanes eu symudiadau tua'r anialwch. Buasent mewn taith neu ddwy yn cyrhaeddyd Horeb, pe cawsent ddilyn yn mlaen y ffordd yr oeddynt wedi cychwyn; ond yn lle canlyn yn mlaen, cawsant orchymyn i droi yn ddisymwth tua'r môr, gan adael gwlad Canaan ar y llaw ddeau. Y symudiad hwn a barodd i Pharao dybied eu bod wedi dyrysu yn yr anialwch, ac a'i dug i'r penderfyniad i ymlid ar eu hol, gan sicrhau buddugoliaeth hawdd ac esmwyth arnynt. Felly parotodd ei lu, ei feirch, a'i gerbydau, a goddiweddodd hwynt mewn cyfyng-leoedd nad oedd yn bosibl iddynt ddianc o'i afael, yn ol ei feddwl. Yr oedd Pihahiroth, craig serth, o un tu iddynt; Baal-sephon o'r tu arall. Dywed rhai mai craig oedd hon, a bod yr Aifftiaid wedi gosod eilun-dduw o'r enw hwnw ar ei phen. Ystyr yr enw yw, Arglwydd neu Warcheidwad y Gogledd. Yr oedd y duw hwn ar lun pen ci, meddant, wedi ei osod yno ar gyffiniau yr Aifft, i gyfarth, a chadw y gelynion draw, a chadw y caethion rhag dianc; ac mewn cyfeiriad at hyn, fe allai, y dywedir, "Yn erbyn neb o feibion Israel ni symud ci ei dafod." Yr oedd yr Arglwydd fel hyn yn tywallt dirmyg ar eilunod yr Aifft, drwy ddwyn ei bobl, a fuasent gaethion ynddi, heibio i drwyn y ci, ac yntau yn ddigon llonydd a dystaw ar y pryd. Agorodd yr Arglwydd ffordd i'w bobl y pryd hwn trwy ganol y môr; ymlidiodd Pharao ar eu hol i'r môr; aethant trwodd yn ddiangol drwy ei ganol ar dir sych, a boddwyd yntau a'i holl liaws yn y dyfroedd. Y bore drannoeth, pan ddaeth boneddwyr a boneddesau yr Aifft allan, i fyned i gyfarfod eu brenin a'i fyddin fuddugoliaethus, fel y tybient, gan ddysgwyl gweled gweddillion y cleddyf o Israel yn cael eu dwyn yn ol i'r caethiwed. Erbyn dyfod i olwg y môr, pa beth a welent, ond cyrff meirw yn hulio y traeth, meirch, marchogion, olwynion a darnau cerbydau, wedi eu golchi a'u treiglo at y làn gan y tònau, ac Israel yn gwersyllu ar y làn yr ochr arall, yn canu cân buddugoliaeth: "Israel yn rhydd, a Pharao yn yr eigion."

Rhydd y testun hysbysrwydd o'r ffordd a ddewisodd yr Arglwydd i'w harwain o wlad y caethiwed i wlad yr addewid. Nid y ffordd a gymmerasai dyn a gymmerodd Duw. Cymmerasai dyn y ffordd rwyddaf ac agosaf; dewisodd Duw y ffordd anhawddaf a phellaf; ac etto, gwell oedd ffordd hwyaf Duw nâ ffordd feraf dyn.

Y mae yr Arglwydd yn Arweinydd i'w bobl etto; y mae yn arwain drwy ei air a'i ragluniaeth; ac nid ein ffyrdd ni yw ei ffyrdd ef yn aml. Ond ei ffordd ef bob amser yw y ffordd oreu, pa mor groes bynag y dichon iddi fod i'n syniadau a'n teimladau ni.

I. Mai nid y ffordd agosaf ydyw yr oreu bob amser. Nid "ffordd gwlad y Philistiaid, er ei bod yn agos," oedd y ffordd oreu i Israel gynt; ac nid y ffordd a fyddo yn ymddangos rwyddaf ac agosaf iddynt hwy, yw yr oreu yn aml i bobl Dduw etto.

1. Dichon fod ar y ffordd agosaf beryglon a phrofedigaethau na allwn eu cynnal a myned trwyddynt. "Rhag i'r bobl edifarhau pan welant ryfel, a dychwelyd i'r Aifft." Nid oedd Israel etto yn brofiadol o ryfel; nid oeddynt wedi gweled na dysgu rhyfel; caethweision y pyllau clai a fuasent; dysgasent wneuthur priddfeini yn dda, ond nid trin arfau rhyfel. Yr oedd y Philistiaid yn genedl ryfelgar iawn, ac ni chawsai Israel fyned trwy eu gwlad, heb eu darostwng. Y mae yn wir y gallasai yr Arglwydd yn hawdd eu darostwng o'u blaen, fel y darostyngodd Pharao; ond yr oedd eisieu eu dysgu hwy i wynebu caledi; felly nid oeddynt yn gymhwys yn bresennol i fyned y ffordd hòno. Gwyddai Duw y buasent yn debyg iawn i edifarhau a throi yn ol, pe buasent yn eyfarfod â gelynion a pheryglon; am hyny, arweiniodd hwynt o amgylch heibio i beryglon. Y mae peryglon a phrofedigaethau fel hyn ar y ffordd, a fyddo yn ymddangos yn rhwydd, hawdd, ac agos yn ein golwg ni, yn aml. Y mae yr Arweinydd mawr, yn ei ragluniaeth, yn ein harwain heibio iddynt, o amgylch i'r anialwch, rhag i'r Cristion ieuanc a dibrofiad edifarhau cychwyn y daith, a dychwelyd yn ol i'r Aifft. Pe cawsit dy ffordd dy hun, digon tebyg mai yn ol yn yr Aifft y buasit cyn hyn. Yr oedd llawer o beryglon a phrofedigaethau ar y ffordd hòno na wyddit ti am danynt, ond gwyddai yr Arweinydd.

2. Anfantais arall a allai fod ar y ffordd agosaf, pe na buasai perygl oddiwrth elynion a rhyfel er eu digaloni, buasai mewn perygl o ymchwyddo mewn balchder, ac anghofio eu Duw. Yr oedd eisieu eu dysgu i fod yn ostyngedig, profiadol, a theimladwy o'u dibyniad ar Dduw. Yr ydym yn dueddol iawn i ymchwyddo mewn hunanoldeb cnawdol, os cawn y ffordd agosaf a rhwyddaf, ein ffordd ein hunain—i golli y golwg ar Dduw, a theimlad o'n dibyniad arno, a'n rhwymau iddo: "Yr uniawn a aeth yn fras, ac a wingodd; braseaist, tewychaist, pwyntiaist; yna anghofiaist Dduw, yr hwn a'th wnaeth, ac a ddiystyraist Graig dy iachawdwriaeth." Fy llaw uchel i, ac nid yr Arglwydd."

II. Ffordd Duw yw y ffordd oreu er ei bod yn mhellach. Mae pedair mantais ar y ffordd hon,

1. Gwell mantais i adnabod ein hunain. Deugain mlynedd yr anialwch a roddodd gyflawn fantais i Israel i'w hadnabod eu hunain. Ni buasent byth yn credu eu bod yn genedlaeth mor war-galed, gwrthryfelgar, ac anniolchgar, oni buasai i daith yr anialwch ddangos hyny iddynt. Yno y profwyd hwy, ac y dangoswyd iddynt beth oedd yn eu calon. Ni chawsid ganddynt gredu eu bod mor ddrwg ag y gwnaethant rwgnach yn erbyn Moses ac yn erbyn Duw, wedi gweled rhyfeddodau yr Aifft, oni buasai taith yr anialwch. Ond pan adfyfyrient ar y daith, cofio grwgnach Mara, cofio dyfroedd cynnen Cades, y tuchan am gig wrth feddau y blys, llo aur Horeb, gwrthryfel Cora, &c., deuent i'w hadnabod eu hunain. Ni buasem ninnau yn meddwl byth fod cymmaint o ddrwg yn ein calon, ond buasai i daith yr anialwch ei dangos i ni. Ni buasem byth yn coelio fod cymmaint o falchder, anghrediniaeth, a gwrthryfelgarwch ynddi, oni bai manteision y ffordd er ei hadnabod. Buasai yn anhawdd genym gredu am danom ein hunain, y buasai yn bosibl i ni fod byth mor anniolchgar ag y buom lawer gwaith, pe dywedasid wrthym pan oeddym newydd ein codi a'n cychwyn o'r hen Aifft—o'r caethwasanaeth caled ac isel, pan newydd ein codi o'r hen byllau clai, ein gwaredu o dan iau yr hen Pharao greulon; ond wrth adfeddwl am droion y daith, yr ydym yn cael mantais i adnabod ein calonau drwg.

2. Mantais i adnabod Duw. Y mae efe yn cael gwell mantais i'w ddangos ei hun i'w bobl yn y ffordd y mae efe yn eu harwain. Yr oedd gwell cyfleusderau yn ffordd yr anialwch, nâ ffordd gwlad y Philistiaid. Ni buasent yn gwybod yr hanner am eu Duw, oni buasai taith yr anialwch. Yn yr anialwch y cawsant weled y medrai efe droi y cymylau yn feusydd bara iddynt; yn yr anialwch y cawsant weled y gallai dynu dwfr o'r gallestr—gwlawio cig ac adar asgellog fel tywod y môr; yno cawsant brofi ei amynedd a'i faddeugarwch anfeidrol ef. "Yn yr holl ffordd yr arweiniodd yr Arglwydd eu Duw hwynt, y deugain mlynedd hyny." Ni buasai y rhai ffyddlon a duwiol yn eu plith yn cymmeryd gwlad â llaeth a mêl am daith yr anialwch. Yno y dysgasant adnabod eu Duw—ei garu, ac ymddiried ynddo. Yn yr anialwch y clywsant ei lais yn llefaru o ganol y tân—y gwelsant ei ogoniant—y derbyniasant ei gyfraith a'i farnedigaethau—y "profasant ac y gwelsant ei weithredoedd ef." Cefaist dithau lawer mantais, Gristion, i adnabod dy Dduw, wedi dy gychwyn o'r Aifft; llawer pryd o fanna nefol a gaed wedi hyny; dwr megys o'r graig lawer gwaith yn nhir y sychdwr mawr; profi ei ddaioni yn dilyn, yn tywys, ac yn maddeu, yn ceryddu ac yn cysuro. Gwerth y nefoedd bron oedd y manteision i adnabod Duw a gaed ar y daith.

3. Mantais i rasusau y Cristion weithredu, a thrwy hyny i gynnyddu. Ysgol dda i Israel oedd yr aniaiwch i ddysgu dyoddefgarwch, profiad, amynedd, a ffydd. Yr oedd llawn fantais i'r rhinweddau hyn i weithredu yn y diffaethwch—tir y sychdwr mawr. "Fel y caffer profiad eich ffydd chwi, yr hwn sydd werthfawrusach nâ'r aur coethadwy, cydbrofer ef trwy dan." Profedigaethau y daith sydd yn galw y grasusau hyn allan i weithrediad; heb y rhai hyn ni chaent gyfle i'w dangos eu hunain. Y mae Duw yn caru eu gweled, ac yn caru i'r saint eu hunain eu gweled; ac hefyd yn caru i'r byd eu gweled—i angylion a chythreuliaid eu gweled "er mawl gogoniant ei ras ef." Wrth weithredu y maent yn cryfhau ac yn cynnyddu hefyd. Y mae pob peth bron yn cynnyddu ac yn cryfhau yn ei waith. Y mae y dyn sydd yn arfer cario beichiau trymion yn fwy galluog i hyny nâ'r dyn nad yw byth yn dwyn beichiau; Paham? O herwydd ymarferiad. Y mae fy mraich ddeau yn gryfach o lawer na'm haswy; Paham? O herwydd fy mod yn arfer mwy arni. Felly y mae pob gras yn cryfhau yn ei waith; ac y mae y fantais hon yn y ffordd hwyaf ragor y feraf: mantais i gryfhau grasusau.

4. Melusu pen y daith. Dyma fantais fawr arall a berthyn i'r ffordd hwyaf. Pe cawsai Israel fyned i Ganaan drwy wlad y Philistiaid, heb ragor nâ phed war neu bum diwrnod o daith, ni buasai yr orphwysfa yn Nghanaan hanner mor felus. Yr oedd holl brofedigaethau mawrion y daith wedi cydweithio i wneyd gwlad yr addewid yn felus: dyfod o'r tir diffaeth i wlad y llaeth a'r mêl—yr oeddynt wedi eu parotoi i'w mwynhau. Felly y bydd y nefoedd i'r Cristion; bydd taith yr anialwch wedi aeddfedu ei enaid i'w mwynhau. Wedi bod yn nghanol y seirff tanllyd, yn ymyl darfod am dano yn ei dyb ei hun lawer gwaith, mor hyfryd fydd rhoddi ei draed ar dir yr addewid; mor felus i'w enaid blin fydd cael eistedd i lawr ar y gwyrddlas fryn, wedi "gweled aml a blin gystuddiau," a dyfod adref i wlad yr iechyd tragywyddol, bydd ei wefusau yn cael blas ar y gân. Ni buasai y nefoedd ei hunan mor felus yn y mwynhad o honi oni buasai taith yr anialwch. Gwelwn, gan hyny, yn—

1. Nad ydym ni yn addas i farnu pa un ydyw y ffordd oreu er ein lles. 2. Dysgwn ymddiried i ddoethineb a daioni ein Harweinydd—" Mae efe yn ddoeth o galon," gŵyr bob cam o'r ffordd; ac y mae yn sicr o fyned a ni y ffordd oreu, er ein lles ni a'i ogoniant ei hun.

3. Y bydd rhyw ddifyrwch rhyfedd i edrych ar ddarlunlen y daith wedi myned adref—adgofio " yr holl ffordd yr arweiniodd yr Arglwydd ein Duw ni"—rhyfeddu a chanmol ei ddoethineb yn arwain—ei ras yn maddeu ac yn cynnal.—" Iddo ef y byddo y gogoniant."

AMRYWIAETH.

SYLWADAU A DYWEDIADAU HYNOD O'I EIDDO, &c.

Anerchiad i Fyfyrwyr Ieuainc yn yr Athrofa.

YMDRECHWCH i gyrhaedd golygiadau eglur a chysson ar bob mater, Os ymfoddlonwch ar olygiadau aneglur am y ddwy flynedd gyntaf o'ch gweinidogaeth, byddwch yn debyg o fod yn bregethwyr aneglur a diwerth ar hyd eich hoes. Y mae pob un o honoch yn debyg o sefydlu ei nodwedd yn y ddwy flynedd gyntaf o'i arosiad yn yr athrofa. Yn ol y farn a ffurfir am danoch yn ystod yr amser hwn, yr ymddygir tuag atoch dros eich hoes; ac anaml iawn y ceir achos i'w nhewid.

Pregethu effeithiol.

Y MAE bywyd duwiol yn anhebgorol anghenrheidiol er pregethu yn effeithiol. Bydd rhai yn defnyddio substitutes, megys cyfansoddiad da —iaith oruchel—hyawdledd—llais peraidd, &c., y rhai hyn, er yn burion yn eu lle eu hunain, nid ydynt ond ysgerbydau meirwon oddieithr iddynt gael eu gweithio gan agerdd bywyd duwiol.

Yr hyn a wna Dduwinydd a Phregethwr da.

MEWN trefn i fod yn dduwinydd da, y mae yn anghenrheidiol deall pedair egwyddor yn neillduol, sef, Nodwedd Duw—Rhwymedigaeth foesol dyn—athrawiaeth yr Iawn—ac athrawiaeth dylanwadau yr Ysbryd. I bregethu yn dda, rhaid gwneuthur defnyddioldeb yn brif amcan: defnyddioldeb raid ddewis y testun, ei ranu, cyfansoddi y bregeth, ac eistedd wrth y llyw tra y traddoder hi. Os bydd y blaen-sylwadau yn dywyllion ac anmherthynasol, y mae yn amlwg na ŵyr y pregethwr ddim i ba le y mae yn myned; os bydd yr ôl-sylwadau felly hefyd, y mae yn eglur na ŵyr efe ddim yn mha le y mae wedi bod. Nid yw pregethau heb eu myfyrio yn werth eu gwrando. Pwy a ymddiriedai ei fywyd i ddwylaw meddyg na fydd byth yn meddwl dim am ei gelfyddyd? Mynwn gyfundraeth a gymmero y Bibl i gyd o'i blaen.

Am y Cyfarfod Gweddi.

Y CYFARFOD gweddi yw pulse yr eglwys: os bydd y pulse yn taro yn gryf a rheolaidd, arwydda fod y cyfansoddiad yn gryf ac iachus; os yn wanaidd ac afreolaidd, arwydda nychdod ac afiechyd. Pan ddelo iechyd a chyfansoddiad yr eglwys i'w lle, bydd y cyfarfod gweddi yn fwy poblogaidd nâ'r gymmanfa.

Ffydd mewn gweddi.

Y MAE gweddi y ffydd yn ddigon sicr o lwyddo. Y mae ein gweddiau ni yn aml yn debyg i gastiau direidus plant drygionus tref; cura y rhai hyny ddrysau eu cymmydogion, a rhedant ymaith nerth eu traed. Yr ydym ninnau yn aml yn curo wrth borth y nefoedd, ac yn rhedeg ymaith i ysbryd a helyntion y byd, heb aros mewn dysgwyliad am agoriad ac atebiad. Yr ydym yn ymddwyn yn fynych fel pe byddai arnom ofn cael ein gwrando.

Drws y nefoedd.

Y MAE drws y nefoedd yn cau oddilawr bob amser, ac nid oddifynu,"Eich pechodau chwi a ysgarodd rhyngoch chwi a'ch Duw."

Saeth-weddi.

SAETH-WEDDI ydyw anadl y Cristion—ei lwybr cuddiedig i'w ddirgel noddfa—ei frys-negesydd (express) i'r nefoedd mewn amgylchiad o bwys a pherygl.

Cyweirydd ei holl deimladau crefyddol i'w gosod mewn tymher a hwyl. Ei ffon-dafl a'i gàreg, gyda'r hon y lladd efe nerth y brofedigaeth cyn y gall y gelyn ei wybod.

Cuddiad cryfder y Cristion ydyw; ac o bob cyflawniad crefyddol y hi ydyw y fwyaf cyfleus.

Y mae saeth-weddi yn debyg i dynu yn llinyn cloch-dŷ: y mae y gloch mewn un ystafell, a phen y llinyn a'i rhydd ar waith mewn ystafell arall. Gallai na bydd swn y gloch i'w glywed yn ystafell y llinyn, ond clyw pawb hi yn ei hystafell ei hun. Cydiodd Moses a thynodd yn nerthol yn y llinyn ar làn y Môr Coch, ac er nad oedd neb yn yr ystafell isod yn clywed nac yn gwybod, yr oedd y gloch yn canu yn uwch nag arferol yn yr ystafell uchod, nes cynhyrfu yr holl le—" Paham y gwaeddi arnaf?"

Adfywiad crefyddol.

TYBIAI yr henafiaid gynt am y gwefr-hylif (electricity) mai rhywbeth i fynu yn yr awyr ydoedd, ac y gallesid cael peth o hono i lawr i'r ddaear ar amser mellt a tharanau, ond cael offeryn priodol i'r pwrpas. I'r dyben hwn ffurfiodd Dr. Franklin farcutan papur, a gollyngodd ef i fynu ar ystorm o fellt a tharanau, a llwyddodd yn ei amcan i gael peth o'r hylifi wared; ond wedi dyfod yn fwy cyfarwydd mewn gwybodaeth, deallwyd fod y gwefr-hylif i'w gael unrhyw bryd, ei fod yn wasgaredig yn yr awyr o'n deutu, ac nad oedd ond eisieu arfer moddion priodol er ei gasglu yn nghyd, y gellid ei gael bob amser. Yn gyffelyb yr ydym ninnau wedi arfer meddwl am adfywiadau crefyddol, mai pethau rhyw dymmorau neillduol ydynt, ac nas gellir eu cael nes y dygwyddo eu tymmor ddyfod, fel ystorm o fellt a tharanau; ond pe buasem yn deall Bibl yn well, y mae yn ein dysgu mai peth yn ymyl ac yn nghyraedd yr eglwys bob amser ydyw adfywiad, ac nad oes dim ond eisiau cael yr eglwys i deimlo, i gredu, ac arfer y moddion gosodedig, y byddai yn sicr o'i gael y naill amser fel y llall,—"Os cydsynia dau o honoch ar y ddaear, am ddim oll, pa beth bynag a ofynont gan y Tad yn fy enw i, efe a fydd iddynt." "Pa faint mwy y rhydd eich Tad o'r nef yr Ysbryd Glân i'r sawl a'i gofynant ganddo."

Y mae yr eglwys, os bydd yn hir heb adfywiad, yn myned yn gyffelyb i'r ddaear pan fyddo yn hir heb wlaw. Mae y ddaear pan wedi myned yn sech iawn yn gwrthod y gwlaw, saif y cymylau yn llwythog o ddyfroedd am ddyddiau uwch ei phen, heb dywallt eu cynnwysiad arni: Beth yw yr achos? Diffyg sygn-dyniad yn y ddaear. Y mae cymylau addewidion Duw yn llwythog o wlaw graslawn dylanwadau yr Ysbryd yn sefyll uwchben yr eglwys; Paham na cheid y tywalltiad mawr? Diffyg sygn-dyniad yn Sïon,—gweddi y ffydd, ac undeb teimlad a dymuniad am dano. Y mae bronau y nefoedd yn llawnion o laeth bob amser, ond rhaid i'r eglwys sugno cyn y caiff ef. Nid yw y plentyn wrth sugno bron y fam yn rhoddi dim ynddi, ond tynu o honi yr hyn oedd ynddi o'r blaen y mae.

Adda a'i blant.

GALL pob plentyn i Adda ddywedyd yn hawdd,—"Pe buaswn innau yn ei le, mae yn ddigon sicr mai yr un peth a wnaethwn i ag a wnaeth yntau." Dylai hyn dawelu pob ffrae rhyngom a'r hen dad.

Tymmorau, &c., y byd ysbrydol.

HAF bythol heb auaf i ddyfod ar ei ol, ydyw tymmor y nefoedd; a gauaf bythol heb haf i'w ddysgwyl mwy, ydyw tymmor uffern.

Goleuni diddarfod heb dywyllwch i'w ddilyn, ydyw dydd y nefoedd; a thywyllwch diddiwedd heb obaith llewyrch o oleuni, ydyw nos uffern. Hanner dydd heb fyned byth bythoedd yn un o'r gloch brydnawn, ydyw awr y nefoedd; a hanner nos heb obaith yn dragywydd am un o'r gloch y boreu, ydyw awr uffern.

Y Ddimai beryglus.

PEIDIWCH byth, famau plant, a dechreu rhoddi dimai iddynt i brynu mint cake; y ddimai ddamnio ydyw hòno. Wrth roddi dimai i'r hogyn bach o ddydd i ddydd, yn mhen ychydig amser bydd wedi dysgu dau gast, sef porthi blys, a dibrisio arian; rhaid cael y pint cwrw yn lle y mint cake yn fuan, ac felly nid oes wybod yn y byd pa faint o drueni a genhedla y ddimai hòno.

Y galon gàreg.

CALON drom yw y galon gàreg, oblegid "trom yw y gàreg, a phwysfawr yw y tywod;" y mae yn pwyso ac yn tynu tua'r ddaear—un ddaearol ydyw. Y mae yr Ysbryd Glân yn gyntaf yn ei tharo â "gordd" y gair nes ei thòri a'i dryllio, yna y mae yn ei thynu yn raddol bob yn ddarn, a phan dyner ymaith y darn olaf o honi, y mae y dyn yn ddigon ysgafn i ehedeg i'r nefoedd.

Y tri chythraul.

Y MAE tri chythraul ag sydd yn gwneuthur mawr anrhaith a niwed yn ein cynnulleidfaoedd a'n heglwysi, sef cythraul cânu—cythraul gosod eisteddleoedd a chythraul dewis swyddogion; y maent o'r rhywogaeth waethaf o gythreuliaid, 66 ac nid â y rhywogaeth hon allan ond trwy weddi ac ympryd.""

Meddwl dyn.

Y MAE meddwl dyn yn gyffelyb i felin, yr hon a fâl pa beth bynag a rodder ynddi, pa un bynag ai eisin ai gwenith. Y mae y diafol yn awyddus iawn i gadw ei gylch yn y felin hon, ac i'w llanw yn barhaus ag eisin meddyliau ofer; ac am hyny, y mae gwyliadwriaeth wastadol yn anghenrheidiol i gadw gwenith y gair yu y myfyrdod. "Cadw dy galon yn dra diesgeulus."

Am ba beth yr ydym yn gyfrifol.

GALL llawer o bethau drwg ymgynnyg i'r meddwl na byddwn yn gyfrifol am danynt, os na roddwn lety a chroesaw iddynt. Nid oes genyf help os daw mintai o ladron at fy nrws, i geisio derbyniad a llety; ond os bydd i mi eu derbyn, yr wyf yn gyd-gyfrannog â hwy. Ac os bydd y galon yn gwahodd y meddyliau halogedig i mewn, ac yn aelwyd iddynt, yn lle eu gyru ymaith, yna y mae yn gyd-gyfrannog â hwy, ac yn gyfrifol am danynt; ond nid oes ganddi help fod y lladron hyn yn troi at ei drws, ac yn ceisio llety ganddi. Meddyliai ofer a gaseais," ebe Dafydd.

Hanfod Pabyddiaeth.

Y MAE yn ffaith mai y rhai hyny ag ydynt yn cadw mwyaf o dwrw yn erbyn Pabyddiaeth, yn ei hathrawiaeth a'i defodau, ydynt bob amser agos yn dal ac yn cofleidio mwyaf o'i hysbryd, eu hunain. Hanfod ac enaid y dyn pechod ydyw anffaeledigaeth; ac unwaith yr elo unrhyw ddyn, neu unrhyw blaid, i ystyried ei hunan yn anffaeledig mewn unrhyw beth, y mae y dyn hwnw, neu y blaid hòno, yn wir Babaidd, pa mor selog bynag y dichon eu bod yn erbyn athrawiaethau a gosodiadau y Pâb o Rufain. Meddyliwn fy mod yn ffieiddio'r ysbryd hwn o'm calon yn Rhufain a phob man arall; ond o'r ddau, haws genyf oddef ei santeiddrwydd Rhufeinaidd nâ neb arall; y mae ganddo hynafiaeth o'i du, ac y mae yn onestach nâ'r lleill yn gwneuthur ei hòniadau. Y mae efe yn cyhoedd arddel y peth, tra yr ewyllysiai y lleill ei wadu. O'r ffynnon felldigaid hon y tardd yr holl gollfarnu cyflyrau a glywir yn fynych. Os na bydd pawb yn ymostwng i farn Mr. Anffaeledig yn mhob peth, esgyna i'r orsedd, a chyhoedda ddedryd damnedigaeth dragywyddol ar eu cyflyrau. A dyma yw "ymddyrchafu goruwch pob peth a elwir yn Dduw, a dangos ei hun mai Duw ydyw." Gallaf fod yn sicr yn fy meddwl fy hun" ar bob pwnc, a gallaf ystyried fod yr hwn sydd yn barnu yn wahanol i mi mor gydwybodol ac mor sicr yn ei feddwl yntau. Yr wyf fi yn golygu mai myfi sydd yn fy lle, ac mai efe sydd yn camsynio, ond yn cofio ei bod yn bosibl mai fel arall y mae yn bod. Yr wyf fi mor agored i fethu ag yntau. Ni pherthyn i mi ei farnu a'i gondemnio ef, mwy nag y perthyn iddo yntau fy marnu a'm condemnio innau. Gweision un arall ydym ein dau, a gosodir ni oll gerbron gorseddfainc farnol Crist.

Ysbryd a thymher addfwyn yn gweddu i weinidogion yr efengyl.

Y MAE y Bibl, yn rhywle, yn cyffelybu rhyw ddynion i ddrain, gwr a gyffyrddo â hwynt a amddiffynir â phaladr gwaewffon." O! na fydded angen am baladr gwaewffon na lledr-fenyg i'n trin ni, gweinidogion yr efengyl; na fydded ein hysbrydoedd, ein tymherau, na'n geiriau, o ansawdd ddreiniog a phigog. Un addfwyn a gostyngedig o galon oedd ein Meistr ni; byddwn ninnau yn debyg iddo. Yr wyf yn meddwl y gallaf ddywedyd am danaf fy hun, heb ryfygu, "Myfi wyf un o heddychol ffyddloniaid Israel," neu, o leiaf, heddychol.