Dringo'r Andes/Y Cychwyn

← Wedi'r Diluw

Dringo'r Andes gan Eluned Morgan

Croesi'r Hirdaith →

PENNOD II.

WEDI'R DILUW

 WYRACH nad anyddorol i'r darllenwyr fyddai cael clywed sut yr ysgrifennwyd yr hyn sy'n dilyn, ac o dan ba amgylchiadau. Hanes pleserdaith i wlad y mynyddoedd ydyw, myfi yn ieuanc a hoew, ac heb wybod fawr ond am ochr euraidd bywyd, yn cychwyn fy nhaith i'r Andes mewn gwynfyd, gan freuddwydio a dychmygu am y rhyfeddodau oedd o fy mlaen; yn treulio fy noson olaf dan gronglwyd roof yr hen gartref urddasol wnaed mor gain a thlws drwy lafur cariad tad a mam,-rhu'r mor yn dod gyda'r el awel gan gasglu miwsig rhwng aflonydd ddail yr aethnen, oplar, murmur yr hen afon a'm suodd i gysgu er yn blentyn, heno eto'n dweyd yr un stori felus.

Canu'n iach fore trannoeth a "chwifio'r cadach gwyn" yn nhro ola'r ffordd. Teithio am fisoedd, crwydro miloedd o filltiroedd ol a blaen,—gweled rhai o olygfeydd godidocaf y byd, cael cip ar fywyd gwell a dyheadau uwch,—a dod 'nol i'r hen gartref i geisio sylweddoli rhai o'r breuddwydion, a hwyrach, wedi gorffwyso ac ymdawelu o flinderon y daith, ddanfon gair tros y don at fy nghydieuenctyd yng Nghymru i ddweyd wrthynt beth. welais yn yr Andes.

Eithr dyn sy'n cynllunio, ond Duw sy'n trefnu." ustafe Cyn rhoi pin ar bapur, cyn dadebru o gyfaredd swynion. yr Andes wen, cyn cydio mewn bywyd fel y darllenaswn ef yng nghysgod y mynyddoedd,—yr oedd cartref fy mebyd yn garnedd o adfeilion, a minnau yn ffoadur di-gysgod a digartref ar lethrau'r bryniau, tra dyffryn tawel y Gamwy, gyda'i ffermdai clyd a'i fân bentrefydd yn orchuddiedig â dwfr, a dim i'w weled ond brig y coed fel mân ynysoedd ynghanol y môr,—y nef fel pe wedi troi cefn ar y fangre fuasai gynt mor llewyrchus; y ffurfafen yn gwgu'n guchiog ac yn dal i dywallt y gwlaw yn ddidrugaredd; tair mil o Gymry digartref yn byw mewn pebyll ar fryniau graeanog y dyffryn, a phopeth oedd anwyl ganddynt wedi ei ysgubo ymaith tua'r môr.

Ychydig iawn o eiriau fyddai'n ddigon i ddesgrifio fy mywyd yn ystod y misoedd dilynol,—mewn cychod, mewn dwfr, mewn llaid, mewn malurion yn chwilota am weddillion; weithiau mewn dillad sychion, yn amlach mewn dillad gwlybion. Gweld y dwr yn cilio, o'r alanas he yn dod i'r golwg, murddyn ar ol murddyn yn ymgodi fel ysbrydion y dyfnder, a'r celfi fuasai gynt yn drysorau teuluaidd yn sglodion ar hyd y dyffryn; y caeau destlus lle gynt yr ymborthai'r dacedd mewn llawnder yn rhychau ac agennau hyllig, a'r brasdir du dyfasai wenith goreu'r byd yn gwreud mân fynyddoedd yng ngwaelod y Werydd, a dim ond y clai melynwyn, gyda gweddillion gwreiddiau y tyfiant rhonc fuasai gynt yn glasu'r dyffryn.

Wedi misoedd o ddisgwyl am ddaear sych a gwenau haul Gwanwyn, daeth yn amser i bawb ymysgwyd o'r tristyd a'r dychryn, a cheisio codi bwthyn unos o'r gweddillion adawyd gan y dyfroedd; minnau fel un o'r llu, aethum gyda'r gweithwyr i'w cynorthwyo yn ol fy rgellu, a chan rad cedd wiw colli amser i deithio ol a blaen bob nos tua'r bryniau, codwyd caban coed i Eluned gael llechu yno dros nos, a gweini ar y gweithwyr liw dydd. Byddant hwy yn flinedig ar fachlud haul wedi bod mor ddiwyd drwy wres y dydd, a thaena cwsg ei martell yn dyner trostynt hyd doriad gwawr drannoeth.

Llechwn i yn fy nghaban coed, a chwibianai'r gwynt ei leddf hwiangerdd drwy'r tyllau a'r rhigolau oedd yn yr estyll. Yn y gongl fwyaf cysgodol yr oedd gennyf ford gron a channwyll wêr mewn canhwyllbren welsai ddyddiau gwell. Yr oedd hen foncyff helyg yn gwneud eisteddle burion; fy unig ofid oedd fod y gwynt braidd yn hyf ar fy nhipyn cannwyll, ac yn fy ngorfodi i wastraffu matches, a rheiny'n brin ac yn anawdd eu cael.

Nid yw'r darlun yn ddeniadol iawn, a yw, i oes sydd yn glythu mewn moethau? Ond treuliais rai o oriau dedwyddaf fy mywyd yn y gell gyfyng honno-oriau euraidd wnaeth i mi anghofio'r tristyd a'r trueni, y tlodi a'r caledi oedd o fy mlaen. Diolch nad oes gell all gadw enaid,— -tra'm pabell bridd rhwng muriau coed, chedai fy enaid mewn gorfoledd ar frigau gwyn yr Andes, a drachtiai yn helaeth o ysbryd y mynyddoedd, heb gofio dim am flinder corff ra'r dyfodol tywyll oedd yn hylldremu o ganol cors arobaith fy nghartref adfeiliedig. Sugnwn nerth a gobaith wrth syllu ar Orsedd y Cwmwl; mae'r Orsedd yn ddigon gwyn i gymylau'r nef ddisgyn yn esmwyth arni i orffwys ennyd cyn tywallt eu bendithion ar ddaear sychedig. Ac fel yna, o nos i nos, yng ngoleu gwan fy nghannwyll wêr, a rhwng bregus furiau fy mwthyn coed, yn nistaw- rwydd nos y paith, y cefais fy nghip, mewn adgof, ar Gopa'r Andes.