Gwaith John Thomas/Newid Enwad

← Gyda'r Areithwyr

Gwaith John Thomas gan John Thomas, Lerpwl

Dechreu Pregethu →

VIII. NEWID ENWAD.

Ond yr oedd myned i'r Dê yn fyw iawn yn fy meddwl o hyd; ac yr oeddwn bellach yn teimlo y gallaswn bigo fy mywoliaeth, naill ai wrth weithio fy ngwaith, neu gadw ysgol, neu wrth areithio ar Ddirwest. Yr oeddwn yng Nghroesyswallt, Gorffennaf 17eg, 1838, a phenderfynais wynebu tua'r De. Aethum trwy Meifod hyd Lanfair Caereinion. Yn y lle olaf, yr oedd Mr. Roberts—Llandeilo wedi hynny—yn exciseman. Yr oedd dau fachgen a adwaenwn wedi myned i'r De, i le a elwid Taibach—dau fachgen o sir Fon, Evan Williams a David Hughes—a chan fy mod yn gyfarwydd a'r olaf, yr oedd yn fy mryd fyned ato. Aethum i'r Drefnewydd. Yr oeddwn yno ar nos Wener, Cerddais ddydd Sadwrn trwy Lanbadarn Fynydd a Llandrindod hyd Lanfair Muallt, lle yr arhosais y Sabboth; ac yna aethum i Bronllys gerllaw Talgarth, a gweithiais bythefnos. Yr oedd y gwrthwynebiad i ddirwest yn greulawn yno. Credent yn ddiderfyn mewn cider, ac yfent yn helaeth o hono. Yr oedd yn frwydr barbaus rhyngof a hwy. Clywais fod Mr. Roger

Edwards ar daith trwy y wlad, a'r hen frawd John Hughes, Treffynnon, gydâg ef; a chan eu bod i fod yn Aberhonddu y Sabboth, penderfynais fyned yno ar fy ffordd, fel y tybiwn, at Evan Williams a Dafydd Hughes i'r Taibach. Yr oeddwn yn adnabod Roger Edwards, ar ol ei weled amryw weithiau mewn cyfarfodydd dirwestol yn amgylchoedd y Wyddgrug. Gwrandewais arno deirgwaith y Sabboth, a nos Sabboth gwahoddodd Mr. Benjamin Watkins fi i'w dy, lle yr oedd Roger Edwards yn lletya. Yr oedd Mr. Edwards yn anfoddlawn iawn i mi feddwl aros yn y Dê. Cynghorodd fi i ddychwelyd i Fangor, ac awgrymodd y dylaswn feddwl am ddechreu pregethu, ond nas gallaswn wneyd hynny heb sefydlu yn yr un lle am yspaid. Gwrandewais ar ei gyngor, a chychwynnais ddydd Llun, drwy Drecastell, am Lanymddyfri. Yna ymlaen, ar hyd yr hen ffordd trwy Gaio, hyd Lanbedr, a thrwy Dregaron i Lanbadarn, a heibio i John Owen yn Bow Street, a thrwy y Borth, ac Aberdyfi, a'r Bermo, a Thremadog i Fangor, lle y cyrhaeddais cyn diwedd Awst.

Yr oeddwn erbyn hyn wedi gweled cryn lawer o'r wlad, ac wedi ymgymysgu a dynion o wahanol olygiadau ac o wahanol enwadau, fel yr oeddwn wedi eangu cryn lawer ar fy syniadau. Yr oeddwn, beth bynnag, wedi gweled fod dynion da y tuallan i derfynau y Methodistiaid, a llawer o bethau gan eraill oeddynt yn fwy cydrywiol a'm teimladau. Dangosid awydd mawr gan hen bobl y Methodistiaid, ym Mangor yn enwedig, i gadw pawb i lawr; a dichon fy mod innau yn fwy prysur a blaenllaw nag yr oedd yn gweddu i un o'm hoedran. A'r Anibynwyr yr oeddwn wedi gwneyd mwyaf ymhob man lle y bum, oddieithr a'r Methodistiaid, ac yr oeddwn wedi gweled eu gweinidogion yn ddynion rhydd a charedig. Yr oeddwn yn gydnabyddus iawn â'r Parchedig Arthur Jones, ac wedi ei gael yn hynod o dadol, er na roddodd awgrym erioed i geisio fy hudo ato. Yr oedd Mr. David Roberts, yn awr o Wrecsam, wedi ymuno â'r Anibynwyr, ac wedi myned i sir Fôn i gadw ysgol, ac i fugeilio dwy eglwys fechan yno, a lle hefyd yr oedd yn debyg o gael ei urddo yn fuan. Nid oedd y pethau hyn oll heb gario eu hargraff ar fy meddwl, er nad ynghanais air wrth heb erioed. Yr oedd cryn gynnwrf ar y pryd yn ngylch yr athrawiaeth, a thraethawd Jenkyn ar yr Iawn yn destyn siarad cyffedinol, a chondemnio mawr arno fel llyfr peryglus. Daeth William Parry o ryw Gyfarfod Misol yn ddifrifol iawn, i rybuddio pawb i ochel darllen y llyfr, gan mai athrawiaeth gyfeiliornus a ddysgai, yn enwedig am waith yr Yspryd. Yr oedd Jenkyn ar yr Iawn yn ein tŷ—eiddo fy mrawd ydoedd—ac yr oedd ef wedi ei ddarllen oll. Ond nid oeddwn i erioed wedi ei agor, ond pan waharddwyd ei ddarllen teimlais awydd am wybod beth ydoedd. Mor wir yw y gair,—"Nid adnabuaswn i drachwant oni bai ddywedyd o'r ddeddf, Na thrachwanta." Nid oeddwn yn ei ddeall ond yn amherffaith ar ei ddarllen, a hynny mewn rhan oblegid mai Saesneg oedd, ac mewn rhan hefyd oblegid ei fod yn dywyll ac aneglur. Ond deallais ddigon i weled ei fod yn cael ei gamddarlunio yn hollol, ac nad oedd y rhai oedd yn ei gondemnio erioed wedi ei ddarllen; a pha mor gyfeiliornus bynnag oedd ei olygiadau, nad oedd dim yn ddamniol, fel yr awgrymid, ynddynt. Yr oedd y pethau hyn oll wedi cyd-ddylanwadu ar fy meddwl, nes peri i mi yn raddol benderfynu i adael y gangen eglwys yn yr hon y magwyd fi, a lle yr oedd fy hynafiaid oll yn aelodau, a lle y derbyniais innau fy addysg, am yr hyn y byddaf byth yn ddiolchgar, ac ymuno a'r Anibynwyr.

Ar un nos Sabboth ym mis Medi, 1838, yr oedd fy meddwl yn derfysglyd iawn. Yr oedd fy mhenderfyniad wedi ei wneyd, ond nis gwyddwn pa fodd i'w gario allan. Gwyddwn y parai ofid i'm mam, ond yr oeddwn am ei wneyd yn y modd a barasai leiaf o ofid iddi. Bum unwaith yn meddwl dweyd wrthi, ond ofnwn i hynny ddyrysu fy mhenderfyniad, felly meddyliais mai diogelach imi oedd fod y cam wedi ei gymeryd cyn fod neb yn gwybod. Aethum i'r Tabernacl y bore, ac i'r ysgol yn y prydnawn, ac i'r festri, yn ol fy arfer, cyn yr oedfa yr hwyr. A phan oedd y pregethwr yn myned i'r pulpud, a phawb yn myned i'w le yn y capel, aethum innau gyda hwy; ond yn lle myned i'r capel, llithrais yn ddistaw trwy yr heolydd cefn, a chan ei bod wedi tywyllu, a'r rhan fwyaf eisioes yn y capel, ni welodd neb fi. Pan gyrhaeddais Ebenezer, yr oedd Dr. Arthur Jones yn y pulpud, a'r dorf yn canu. Aethum i fewn trwy y pen uchaf, ac eisteddais ar yr ochr dde i'r pulpud, yn ymyl y mur, o fewn rhyw bum sêt i'r top. Gwelais lawer o lygaid yn disgyn arnaf, ond meddyliais fod llawer mwy yn craffu arnaf nag oedd. Nid wyf yn cofio y testyn, nag un gair a ddywedwyd, gan mor gythryblus oedd fy meddwl. Terfynodd yr oedfa, ond arosodd yr eglwys ar ol, ac arosais innau. Ni ddywedodd Dr. Jones yr un gair wrthyf, ac ni chymerodd arno fy ngweled, ond, ar y diwedd, yr oedd amryw o'm cyfoedion a'm cyfeillion o'm cylch, ac i gyd yn llawen fy ngweled'; er nad wyf yn cofio i neb o honynt ofyn a oeddwn yn meddwl gwneyd fy nghartref yno. Gwynebu i'r ty at fy mam a'r plant oedd yr anhawsder, ond penderfynais mai myned ar unwaith oedd oreu. Dywedais yn y fan pa le y bum, a pha beth oedd fy mwriad. Cymerodd fy mam y cwbl yn hollol dawel, yn unig gyda dywedyd,—"Beth ddeudsa dy dad dasa fo yn fyw?" Aeth y gair i'm calon, a phe dywedasid ef dair awr yn gynt buasai yn ddigon i ysigo fy mhenderfyniad; ond yr oeddwn bellach wedi myned yn rhy bell i mi droi yn ol. Ni ddywedodd air anghymeradwyol byth wedyn am y cama gymerais. Yr oedd y si wedi cerdded drwy yr holl ddinas yn nghylch fy nghyfeillion cyn nos drannoeth fy mod wedi myned yn Sentar, ond cedwais yn y tŷ y Llun hwnnw rhag cyfarfod â neb. Gelwais gyda Dr. Jones ychydig cyn dechreu y Cyfarfod Gweddi nos Lun, a mynegais y cwbl iddo. Derbyniodd fi yn hollol garedig. Ni holodd ddim arnaf, ond dywedodd y cawn ganddo ef, gan fy mod yn dod, bob calondid a chefnogaeth. Ceisiodd genyf weddio yn y cyfarfod y noson honno, yr hyn a wnaethum; ac ar y diwedd yr oedd yr holl frawdoliaeth â breichiau agored yn fy nghroesawul. Mae bellach wyth mlynedd a deugain erbyn heddyw-Medi 1af, 1886—er hynny; ond er fy mod er hynny wedi gwneyd miloedd o bethau a barodd ofid i mi, eto ni theimlais unwaith erioed ofid am y cam a gymerais y pryd hwnnw. Ac yr wyf yn credu fy mod wedi gwneyd mwy o les, a chael mwy o gysur, a llai o ofid nag a gawswn pe buaswn wedi aros yng ngwasanaeth yr enwad parchus ymysg yr hwn y dygwyd fi i fyny, ac i'r hwn y byddaf byth yn ddyledus.