Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Siloam, Blaenau

← Tabernacl, Abertilerwy

Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl

Bethel, Cwmbran →

SILOAM,

Sydd gapel Saesonaeg perthynol i'r Annibynwyr yn y Blaenau, yn mhlwyf Aberystruth. Cangen ydyw yr eglwys hon o Berea. Ysgoldy y bwriadwyd ef ar y cyntaf, adeiladwyd ef gan yr eglwys Gymreig yn 1858, er mwyn cynal ysgol Sabbothol a chyfarfodydd achlysurol eraill ar hyd yr wythnos; ac yr oedd traul ei adeiladiad yn 350p. Yn fuan gwelwyd fod yr ardal yn myned yn fwy Seisnigaidd; a llawer o Saeson ag oedd yn perthyn i'r Annibynwyr yn dyfod i'r lle, a'r rhan fwyaf o'r plant yn cael eu codi i fyny yn yr iaith Saesonaeg, fel y teimlodd yr eglwys a'r gweinidog fod yn llawn bryd i wneyd darbodaeth ar gyfer y Saeson, ac felly dechreuwyd pregethu Saesonaeg yn yr ysgoldy yn y flwyddyn 1860, a pharhawydiwneyd hyny hyd 1865, pan y darfu i ychydig o bersonau ymfoddloni i ymadael a Berea, y fam-eglwys, er ffurfio achos Saesonaeg. Cymerodd hyn le ar y 9ed o Ebrill, 1865. Yna aethant yn mlaen yn gysurus a llwyddianus, y ddwy eglwys mewn perffaith undeb a'u gilydd, dan ofal Mr. D. Williams. Parhaodd yr eglwys Saesonaeg yn llewyrchus a blodeuog iawn hyd Awst 1867, pan safodd gwaith y Blaenau, a'r pryd hwn bu bron a chael ei dinystrio. Gwasgarwyd yr aelodau i gyd ond un, ond bu yr un hwnw yn nghyd a'r gweinidog yn foddion i gadw yr achos yn fyw. Cynhaliasant y cyfarfodydd yn rheolaidd fel arfer, er mai ychydig iawn oedd yn dyfod yn nghyd. Ond yn 1869, pan ail gychwynwyd y gwaith, adfywiodd yr achos drachefn; dychwelodd llawer o'r hen gyfeillion, a chynyddodd y gynnulleidfa i raddau helaeth. Y pryd hyn yr oedd 300p. o ddyled ar yr ysgoldy, ond darfu i'r boneddwr, S. Morley, ysw., A.S., roddi 150p. tuag ato; a J. Jupe, Ysw. roddi 15p. tuag at droi yr adeilad o fod yn ysgoldy i fod yn gapel cyfleus, a'i gyflwyno i fod yn feddiant i'r Saeson, yr hyn a wnaethpwyd yn rheolaidd. Y mae y deed of trust wedi ei chael, a'r capel bron a'i orphen.