Hanes Sir Fôn/Plwyf Llechylched

Hanes Sir Fôn

gan Thomas Pritchard, ('Rhen Graswr Eleth)

PLWYF LLECHYLCHED.

Saif y plwyf hwn oddeutu saith milldir i'r deddwyrain o Caergybi. Cysegrwydd yr eglwys i St. Ylched. Gwneir i fynu y gair o llech "a" chylch." Yr ystyr yw "Careg, neu golofn gylchynedig."

Yn y plwyf hwn y mae "Tyddyn Meredydd," ac amaethdŷ o'r enw "Cae Howel," yr hwn oedd dref-dadaeth i Howel y Pedolau.

Capel Tal-y-llyn.—Saif hwn yn mhlwyf Llanbeulan, oddeutu wyth milldir i'r de-orllewin o Langefni, ac yn terfynu ar afon Ffraw. Y fywioliaeth eglwysig sydd guradiaeth wastadol yn nglyn a pherigloriaeth Llanbeulan, yn archddeoniaeth Môn, ac esgobaeth Bangor. Gwaddolwyd hi â 800p gan haelioni breninol. Cysegrwyd yr eglwys i St. Mair. Saif yr eglwys ar derfyn "Llyn y Coron;" ac o herwydd hyny gelwid y plwyf hwn yn "Tal-y-llyn." Y mae y gair tal mewn enwau lleoedd yn arwyddo terfyn:-megys Tal-y-sarn, Tal-y-bont, &c. Dywed Dr. W. O. Pughe fel hyn:—" TAL, in the names of places it answers to end: Tal-y-Bont(Bridgend). In the names of men it denotes front: Talhaiarn-(Iron-front)."