Madam Wen/Cyflawni Hen Addewid

← Bedd Heb Ei Gloddio

Madam Wen gan William David Owen

Gwyl yr Hydref

XVII.

CYFLAWNI HEN ADDEWID

ER mai dychryn dirfawr i Nanni oedd cael Madam Wen yn ei gwaed, eto ni phallodd ei hunan—feddiant hi am funud. Da oedd ganddi weled cefn yr yswain drylliog ei deimladau, a chael ei ffordd ei hun i weini arni. Cofiodd fel y daeth Huw Edwart y 'Sgubor ato'i hun wedi bod y drws nesaf i farw pan drodd y drol, ac ni anobeithiodd am funud. A chyn hir cafodd ei gwobr pan welodd ryw gysgod o symudiad yn yr amrantau caeëdig.

Pan ddechreuodd Einir ddadebru, agorodd lygaid mawrion syn, fel un newydd ddyfod yn ôl o fyd arall, ac wedi colli adnabod ar yr hen. Edrychodd o'i hamgylch mewn ymholiad mud, wedi anghofio popeth. Edrychodd ar Nanni, a'i meddwl fel pe'n ymbalfalu am ryw atgof oedd wedi dianc ac yn gwrthod dyfod yn ôl.

O'r diwedd gydag ymdrech egnïol i wenu gofynnodd yn wannaidd, "Beth sy'n bod, Nanni?" Daliwyd Nanni mewn dryswch am ennyd. Ond yr oedd wedi hir ddysgu sut i fod yn amwys. A hwyrach mai hynny oedd y doethaf ar y pryd. Bu'n amwys ac yn dyner iawn, ac yn bur ddeheuig, am ysbaid. Ond yr oedd ei chalon yn llawen fel y dydd, er yr holl ddychryn a gawsai.

Pan farnodd ei bod yn ddiogel i'w gadael am ychydig amser penderfynodd Nanni mai mynd y ffordd unionaf am Dafarn y Cwch i chwilio am gynhorthwy a wnâi, ac aeth ar unwaith. Yn y fan honno cyflwynodd genadwri mor gyffrous mewn byr eiriau nes peri i wyneb Siôn Ifan fynd cyn wyned â chap Catrin Parri. Yr oedd yr hen ŵr am gychwyn yno ar unwaith yn llewys ei grys heb unrhyw baratoad, ond awgrymodd Nanni bod Dic yn sioncach. Cytunai'r hen ŵr yn ebrwydd, ond ffwdanai lawer gan ddangos mor fawr oedd ei ofal a'i bryder.

Heb golli amser aeth Nanni a Dic ar redeg at lan y llyn. Yr oedd cwch y Dafarn yn barod i'r dŵr ar bob adeg, a'r tro hwn rhwyfodd Dic dan gamp. Wedi glanio, ef a gafodd weini gyntaf ar bendefiges glwyfedig y parciau, a rhoddi prawf iddi o werth brandi Siôn Ifan mewn argyfwng. Ac ni bu amheuaeth am rin y nwydd.

Yr oedd rhai o'r cysgodion wedi cilio o feddwl Einir erbyn hyn, a chofiai mai ei chlwyfo a gawsai mewn ysgarmes à Robin a Wil, ac mai eu hamcan oedd ei hysbeilio. Cofiai mai Robin a saethodd. Mwy ni wyddai, ac ni soniodd air tra y cludai Dic a Nanni hi ar eu breichiau i'w dodi yn y cwch. Ond yr oedd yn fodlon iawn i fynd i Allwyn Ddu yn ôl cynllun Nanni, ac ni ddywedodd lawer ar ei thaith. Wedi dyfod i'r lan yn y cwr draw, cludwyd march o Allwyn Ddu, a rhwng ei hymgeleddwyr, un yn gwarchod ar bob ochr, teithiodd yn ddiogel a heb lawer o boen yr ychydig ffordd oedd oddi yno i fyny'r bryn i gartref Nanni.

Wedi cael amser i chwilio'r clwyf, caed nad oedd cynddrwg ag yr ofnid. Eto cawsai ddihangfa gyfyng. Nid oedd yr archoll ei hun yn bwysig, a deallwyd mai'r ysgytiad a'r braw oedd wedi ei llethu pan syrthiodd. Ond yr oedd wedi gwaedu llawer, ac wedi gwanhau.

Nid oedd pryder y forwyn drosodd eto ychwaith. Daeth nos, ac anfonodd hithau air gwyliadwrus o ymholiad i Gymunod, a hysbyswyd hi na ddaethai'r yswain adref. Parodd hyn gryn derfysg ym mynwes Nanni. Beth os digwyddodd rhyw niwed iddo? Ac onid oedd hynny'n ddigon tebyg wrth ymwneud â dyhirod fel Wil a Robin? Ac nid oedd hithau wedi sôn gair amdano wrth Madam Wen rhag ei chynhyrfu. Ond ai ni ddylai hi wneud hynny'n awr? A pha faint y dylai hi ei ddywedyd? Daeth ei eiriau ef yn fyw i feddwl Nanni. "Dyma gannwyll fy llygaid i!"

Er disgwyl oriau ni ddaeth gair o'i hanes o unman. Ac o'r diwedd daeth Nanni i weld yn eglur na allai gelu yn hwy. Byddai raid troi allan i chwilio amdano, a gorau po gyntaf. Gwaith anodd oedd dywedyd ei hofnau, ond dyna fu raid.

Fel yr ofnai Nanni cododd Einir ar unwaith o ganol y clustogau, a'r hen olau yn ei llygaid, ac am y tro cyntaf ers talm clywyd acenion pendant yr ogof fel y clywsid hwynt yn nyddiau hoender Madam Wen. "Sut na buaset ti wedi dweud wrthyf yn gynt? Ym mhle mae'r gaseg wen, tybed?"

Gwyddai Nanni bod y gaseg ddeallgar yn y buarth ers dwyawr, ond ni ddywedodd hynny. Gydag amynedd mawr a llawer o ddoethineb llwyddodd i droi'r ferch aiddgar oddi wrth ei bwriad byrbwyll, a threfnwyd bod i Nanni a Dic chwilio am gymdeithion i fynd ar unwaith i ymofyn yr yswain.

Noswaith arw i Einir oedd honno. Wrth grwydro tir a môr mewn llawer cwr o'r byd bu mewn aml i helynt flin heb boeni llawer. Gwelodd flinfyd heb anobeithio. Wynebodd beryglon gan chwerthin yn iach, a daeth trwy lawer awr gyfyng yn ysgafn galon. Ond yn ei gyrfa flin ar ei hyd ni ddaethai o'r blaen i awr mor llawn o ing â hon. Beth na roisai'n awr am ei hoen arferol!

Casglodd Dic fagad o lanciau'r fintai mewn byr amser, ac aeth pawb i'w waith gydag aidd; rhai yma a rhai acw; rhai i hela Wil, eraill at gartref Robin; a rhai i'r parciau. Yno yr aeth Nanni a Dic. Chwiliwyd yr ogof, a gwelwyd yr anhrefn oedd yno, ond nid oedd yno unrhyw arwydd arall o'r lladron nac o'r yswain. Chwiliwyd y llwybrau bob un, ond i ddim pwrpas.

"A oedd ei geffyl ganddo, a ddwedaist ti?"

"Ar ei draed y gwelais i o'n mynd, a Lewys yn pori wrth y llyn."

"Pa le'r oedd y ceffyl du, ynte? Carlamwyd ôl a blaen hyd lwybrau'r parciau unwaith wedyn i chwilio am Lewys Ddu, a'r lloer newydd godi. Ac yn y man clywsant weryriad cyffrous march heb fod ymhell oddi wrthynt. Cododd hyn obaith yn gymysg ag ofn yn eu mynwesau. A'r sŵn yn eu harwain daethant olwg y gors, ac i'r fan lle y culha'r fynedfa rhyngddi â'r creigiau, ac yno daeth Lewys Ddu i'w cyfarfod, gan ddangos anfodlonrwydd amlwg o'u gweled yn nesáu at y llecyn a warchodai ef gyda'r fath eiddigedd. Disgynnodd Nanni ar frys a siaradodd yn garedig â'r ceffyl du. Ciliodd yntau'n ôl yn araf, gan foeli ei glustiau, a dilynodd hithau.

Safodd ennyd heb ddigon o hyder i fyned ymhellach a gwybod y cwbl. Bron na ddeisyfai ar i Dic gymryd ei lle, ac iddi hithau afael yn y meirch.

Yn ôl trefn natur nid difyr i'r glust ydyw sŵn griddfan un mewn poenau. Ond yr oedd natur mewn tymer od y noson honno. Cwyn un oedd yn dioddef poen oedd y sŵn, ond daeth i glustiau Nanni a Dic fel y miwsig pereiddiaf. Ac ar unwaith cafodd Morys yntau ddwylo awyddus yn estynedig i'w helpu allan o'r glyn.

Dos nerth hoedl dy ferlyn, Dic!" meddai Nanni, ac aeth yntau ar garlam i gasglu at ei gilydd gymaint o'i lanciau ag a fedrai.

Yr oedd Morys yn ddigon o faich i chwech o ddynion cyffredin, ond caed digon o ddwylo parod yn bur fuan. Griddfannai'n enbyd ar ei daith, ac wrth sodlau ei gludwyr cerddai Lewys, yn ddigon drwg ei dymer am y tybiai mai hyfdra o'r mwyaf i'w gymryd ar ei feistr oedd hyn. Wedi cyrraedd adref gosodwyd ef yn ei wely yn yr ystafell hir lle bu "Madam Wen"— dro yn ôl o dan gyfarwyddyd Nanni—yn chwarae cast yr ysgrepan ledr. Ac yno y bu am lawer o nosweithiau digalon.

Dyletswydd nesaf Nanni oedd prysuro i Allwyn Ddu i adrodd yr hanes, ac ni bu erioed y fath ddisgwyl ag oedd yno amdani. Er cilio o'r cymylau duaf pan ddeallwyd ei fod yn fyw, yr oedd yno lawer i'w holi a'i ateb cyn y tawelai Einir. Ac ychydig a wyddai Nanni a phawb arall y noson honno, heblaw bod yr yswain, yn ôl pob arwydd, wedi bod mewn ymladdfa greulon â rhywun ac wedi cael ei anafu'n dost. Daeth ychydig mwy o olau drannoeth pan aeth Dic i chwilio mangre'r frwydr, a chael yno un o arfau Madam Wen ar y glaswellt, a gweld olion yr ymdrech ar fin y gors. Am ddeuddydd bu llawer o ddyfalu yn y cylch cyfrin pa beth a ddaethai o Robin a Wil. Nid oedd Wil ar gael yn ei fwthyn na nos na dydd, ac nid oedd Robin yn y Pandy ychwaith, ac ni wyddai'r hen bobl ddim. o'i gerdded. Yr yswain oedd yr unig un a fedrai godi'r llen oddi ar ddirgelion y prynhawn hwnnw ar fin y gors, ac ni wnâi ef hyd yma ond griddfan yn boenus rhwng cwsg ac effro.

Ond un hwyrddydd o'r wythnos honno deffrodd yr yswain i'w lawn synhwyrau, ac un o'r pethau cyntaf a wnaeth oedd galw am Twm Pen y Bont. A Thwm fu ei wyliedydd a'i weinidog o'r awr honno tra bu angen un. Yr oedd Nanni yn Allwyn Ddu, ac erbyn hyn heb fod yn gwybod yn sicr ei hunan morwyn pwy ydoedd.

Twm, ar dro byr yn Nhafarn y Cwch, oedd y cyntaf i gyhoeddi hanes diwedd arswydus Robin, a'r un adeg y daeth y stori arall yn gyhoeddus, a phawb oedd o'r hen gymdeithas i wybod mai Robin a Wil oedd llofrudd— ion y teithiwr hwnnw a gollwyd ar y llaerad. Y mae'n debyg mai'r yswain, wrth adrodd pa fodd y diweddodd gyrfa Robin, a ddywedodd wrth Twm am drosedd y llaerad, a hynny heb egluro pwy a'i hysbysodd ef, os cofiai hynny.

Wedi'r holl drafod yr oedd pawb yn unfarn mai da oedd cael gwared o ddau mor waedlyd, ond crynai'r caletaf wrth ystyried y dull ofnadwy y daeth Robin i'w ddiwedd. Am Wil syniai pob un mai i'r crocbren y deuai o'r diwedd er amled ei ystrywiau; ac os oedd yn wir wedi mynd yn ffoadur, ac wedi colli amddiffyniad y goedwig eithin, digon o waith nad dyfod i'r diwedd hwnnw'n fuan a wnâi. A'r wlad yn dyfod i wybod amdano, ni byddai unrhyw fodd iddo osgoi yn hir.

Yr oedd pwysigrwydd Twm Bach yn rhyfeddol y dyddiau hynny. Parodd ei ymweliad ag Allwyn Ddu un prynhawn gynnwrf nid bychan yn y fan honno. Ac yr oedd yn anodd gwybod pa un ai'r feistres ai'r forwyn oedd mewn mwyaf o ffwdan a ffest oherwydd ei ddyfodiad. Ond gwenu a wnâi Twm, ac ail—adrodd. Dyna ddywedodd yr yswain."

Un o ganlyniadau ymweliad Twm oedd llawer o ymgynghori rhwng Einir a'i morwyn, a bu raid i Nanni fynd dan arholiad ar yr un maes droeon y noswaith honno: am brynhawn oedd wedi mynd heibio y siaradent.

"Beth ddywedaist ti gyntaf pan aethost yno, Nanni?"

"Nid wyf yn cofio'n iawn beth ddywedais gyntaf, ond mi ddywedais wrtho am y perygl yr oeddych ynddo."

A ddywedaist ti bod ofn arnaf!"

Na, nid wyf yn meddwl y medrwn ddweud hynny. Ni wyddwn i ddim. Dichon y dwedais bod ofn arnaf fi. Ac yr oedd."

A ddywedaist ti paham yr oeddit yn mynd ato ef yn dy bryder?"

"Naddo. Ond i ba le arall yr awn?"

"Ond ddywedaist ti mo hynny?"

"Naddo."

"Beth ofynnodd o iti gyntaf? A wyt ti'n cofio?"

"Gyntaf? Nac wyf, am wn i. Os na ofynnodd ef imi ai Madam Wen a'm gyrrodd yno."

"Ai dyna ofynnodd ef gyntaf oll?"

"Yn wir, rhag ofn imi ddweud anwiredd nid wyf yn cofio. Ond 'rwyf yn siwr iddo ofyn ai chwi a'm gyrrodd."

"Beth atebaist ti?"

"Dywedais na wyddech chwi ddim am fy nyfod, mwy nag y gwyddech am y perygl oedd yn ymyl."

"A wyt ti'n siwr iti ddywedyd hynny?"

"Ydwyf, yn siwr."

"Beth ddywedodd ef wedyn?"

"Mi ddof ar unwaith.' Ac mi ddaeth!" "A welaist ti o 'n cychwyn?"

"Aeth heibio i mi ar y ffordd yn gyrru fel y gwynt." Nanni! Cofia dy fod ar dy lw yn awr! Beth a ddywedodd yr yswain wrthyt yn y parciau?"

"Af ar fy llw na ddywedodd o'r un gair ond' Dyma gannwyll fy llygaid i!'"

"Gan olygu Einir Wyn!" meddai hithau'n frysiog, a'r gwrid yn ymdaenu ar ei gruddiau.

"Gan edrych yn drallodus iawn ar Madam Wen!" meddai'r forwyn yn sly.

"Mae'n siwr mai ei gamddeall ddarfu iti, Nanni!"

Na—wnes i ddim camddeall! "

"Nanni! Petawn i 'n peidio â mynd yno yfory, pa esgus a gawn?"

"Wn i am yr un yn y byd!" meddai Nanni'n bendant.

Ac ni wyddai Einir ychwaith.