Prif Feirdd Eifionydd/Sion Wyn o Eifion

← I'r Llinell

Prif Feirdd Eifionydd gan Edward David Rowlands

Cywydd i'r rhosyn

SION WYN O EIFION.

SION WYN O EIFION.

DRINGODD llawer un i enwogrwydd drwy anhawsterau ac anfanteision. Ond mae yn debyg na ddaeth neb i enwogrwydd llenyddol drwy fwy o anfanteision na Sion Wyn.

Ganwyd John Thomas (Sion Wyn) yn Nhy Newydd, Chwilog, yn y flwyddyn 1786. Gwelwch felly fod Dewi Wyn tua dwy flynedd yn hyn nag ef.

Ei dad oedd Thomas Roberts, brawd y bardd enwog Sion Lleyn.

Yr oedd John yn blentyn iach a bywiog, ac yn un o'r bechgyn mwyaf glandeg yn yr ardal.

Ei brif bleser oedd darllen ac astudio. Cafodd gychwyn da gan ei fam, fel y dywed ef ei hun, "Fe'm dysgwyd i ddarllen Cymraeg gan fy mam, pan oeddwn yn dra ieuanc; yn wir, ni allaf gofio yr amser pan na allwn ddarllen Cymraeg."

Pan tua naw oed aeth i ysgol Llanarmon gedwid gan Mr. Isaac Morris. Dysgodd rifyddiaeth yn rhwydd a daeth i fedru darllen Saesneg yn fuan.

Yr oedd Dewi Wyn yn gyd-ysgolor ag ef yn Llanarmon, a ffurfiwyd cyfeillgarwch rhyngddynt a barhaodd ar hyd eu hoes.

Un diwrnod lled oer yn niwedd y flwyddyn, pan oedd tua phedair-ar-ddeg oed, aeth ef a chyfaill iddo. am dro i lan y môr. Buont yno am oriau yn difyrru eu hunain, yn casglu cregyn ac yn synnu at ryfeddodau'r môr. Yn ddisymwth teimlai John Thomas ei hun yn wael, ac aeth mor llesg fel y bu raid i'w gyfaill ei gario adref. Bu am fisoedd yn dihoeni, ac yna cafodd glefyd, o'r hwn ni chryfhaodd hyd ei fedd. Yn ystod yr wyth mlynedd cyntaf o'i gystudd ei unig ymborth oedd llaeth, wedi ei wneud yn "faidd," neu "bosel."

Dywed ef ei hun am yr adeg yma, "Yr oeddwn yn rhy wael a gwanaidd i ddarllen dros y rhan fwyaf o'r flwyddyn gyntaf o'm carchariad yn y gwely, ond byddai fy mam dyner yn darllen cyfran o'r Beibl bob dydd, a rhyw lyfrau buddiol eraill, yn neilltuol gwaith Prichard Llanymddyfri.

Y llyfr cyntaf wyf yn gofio i mi ddarllen fy hunan oedd Taith y Pererin' gan Bunyan." Ymhen amser maith daeth i allu cymeryd ychydig fara a phethau eraill yn ymborth, ond ni bu fawr o gyfnewid ar ei waeledd am flynyddau.

Er hynny parhai i ddarllen a chwilio am wybodaeth.

Bu am bum mlynedd ar hugain yn ei wely heb godi o gwbl. Beth feddyliwch chwi am hyn? Mae yn bur anodd aros yn y gwely am ddiwrnod, pan y mae eisieu mynd allan i chware, onid yw?

Ar ol pum mlynedd ar hugain o orwedd, daeth Sion Wyn ddigon cryf i godi i'r gadair am ychydig amser, a chyn hir gallai oddef ei gario allan. Y tro cyntaf y bu yn yr ardd dywedodd, "O mor brydferth ydyw yr olygfa, yr wyf yn teimlo fel pe ym Mharadwys."

Pan gryfhaodd ddigon i fyned allan yn gyson rhoddodd ei gyfeillion gerbyd bychan yn anrheg iddo. Byddai bechgyn y pentref wrth eu bodd yn ei dynnu yn ei gerbyd bychan. Ond er iddo barhau i fyned allan am ychydig bob dydd am lawer o flynyddoedd, yn y gwely y byddai y rhan fwyaf o'i amser gan ei fod mor wan.

Yr oedd ei wely yn destyn syndod i bawb a'i gwelai. Gwely wainscot hen ffasiwn wedi ei lenwi â llyfrau amgylch ogylch.

Er yr holl wendid a gwaeledd bu ei fywyd yn fywyd o lafur dyfal. Astudiodd Saesneg, Rhifyddiaeth, Morwriaeth, a Seryddiaeth. Yr oedd tuag ugain oed pan ddechreuodd ddysgu Saesneg. Ond er hynny, llwyddodd i ddysgu'r iaith yn drwyadl, er nad oedd ganddo ond geiriadur i'w gynorthwyo. Mae yn syndod iddo ddod i ysgrifennu Saesneg mor rhagorol.

Sut yr hoffech chwi geisio dysgu Saesneg yn eich gwelyau heb ddim ond Dictionary i'ch helpu? Dechreuai Sion Wyn ar ei wers tua phump o'r gloch yn y bore, a daliai ati drwy y dydd, oni byddai yn rhy wael. Gwelwch yn y llyfr hwn ddarn o farddoniaeth o'i waith yn Saesneg, i ddangos fel y gallai gyfansoddi yn yr iaith honno.

Dywedir hefyd ei fod wedi dysgu Lladin, Groeg, a Ffrancaeg yn weddol dda.

Ond gyda barddoniaeth y cai fwyaf o bleser, a chyfansoddodd lawer o ddarnau tyner a thlws. Cyfansoddodd ei Awdl ar Gerddoriaeth at Eistedfod Freiniol Caernarfon yn y flwyddyn 1821, a dywedwyd y buasai yn fuddugol pe daethai i law mewn pryd.

Deuai llawer o wyr enwog i'w weled a synnai pawb at ei wybodaeth eang. Unwaith aeth y bardd Seisnig Shelley i'w weled, ac ar ol ymgomio âg ef a gwybod ei hanes, dyma ddywedodd,—"Wonderful, wonderful, wonderful."

Cyrchai llawer o ddynion ieuainc ato i gael gwersi mewn barddoniaeth; ac yn eu mysg yr oedd Eben Fardd a Nicander. Bu ei ddoniau a'i dduwioldeb o ddylanwad mawr yn yr ardal—dylanwad sydd yn aros hyd heddyw.

Bu farw yn y flwyddyn 1859, a chladdwyd ef wrth gapel Penlan, Pwllheli.