Y Tadau Methodistaidd Cyfrol I/Cynwysiad
| ← Rhagymadrodd | Y Tadau Methodistaidd Cyfrol I gan John Morgan Jones a William Morgan, Pant |
Sefyllfa Foesol Cymru Adeg Cyfodiad Methodistiaeth → |
CYNWYSIAD.
1.—SEFYLLFA FOESOL CYMRU ADEG CYFODIAD METHODISTIAETH
Sefyllfa foesol Prydain yn isel adeg cyfodiad Methodistiaeth—Cyflwr Cymru o angenrheidrwydd yn gyffelyb—Hirnos gauaf mewn amaethdy—Tystiolaeth ysgrifenwyr diduedd am gyflwr y Dywysogaeth—Cyhuddiad Dr. Rees yn erbyn y Tadau Methodistaidd—Y cyhuddiad yn ddisail—Taflen Mr. John Evans, o Lundain—Y daflen yn cael ei llyrgunio i amcan Yr eglwysi Ymneillduol yn cael eu gwanhau gan ddadleuon—Yr elfenau newyddion a ddaethant i mewn gyda'r Methodistiaid.
II.—GRIFFITH JONES, LLANDDOWROR
Ei enedigaeth a'i ddygiad i fynu—Ei ordeiniad Ei glod fel pregethwr yn ymledu —Yn dechreu pregethu y tu allan i'w blwyf—Yr ysgolion elusengar—clerigwyr yn wrthwynebol—Ymdaeniad yr ysgolion trwy yr oll o Gymru—Argraffu Beiblau—Cyfansoddi llyfrau—Ei gysylltiad a'r Methodistiaid—Ei angau.
III.—Y DIWYGIAD METHODISTAIDD YN LLOEGR
Nad deilliad o Fethodistiaeth Lloegr yw Methodistiaeth Cymru—Cychwyniad y symudiad yn Rhydycbain-" y Clwb Sanctaidd "—John a Charles Wesley—John Cambold, y Cymro-Manylwch rheolau a hunanymwadiad aelodau y "Clwb Sanctaidd" Y symudiad yn un Sacramentaraidd ac Uchel-eglwysyddol—Dylanwad y Morafiaid ar John Wesley, Wesley yn ymwrthod a Chalfiniaeth—Yr ymraniad rhwng Wesley a Whitefield—Y ddau yn cael eu cymodi trwy offerynoliaeth Howell Harris.
IV.—DANIEL ROWLAND, LLANGEITHO
Ei faboed a'i ddygiad i fynu—Ei ordeiniad—Ei droedigaeth yn eglwys Llanddewi- brefi—Yn tynu lliaws i Langeitho trwy ei bregethu tanllyd—Pregethu y ddeddf—Yn dyfod yn fwy efengylaidd—Myned allan o'i blwyf—Cyfarfod am y tro cyntaf a Howell Harris—Erlid Daniel Rowland—Sefydlu seiadau—Ei droi allan o'r eglwys—Llangeitho yn dyfod yn Jerusalem Cymru—Desgrifiadau Charles o'r Bala; Jones,Llangan; Griffiths, Nevern; Christmas Evans; John Williams, Dolyddelen; a Dr. Owen Thomas, o weinidogaeth Rowland.
Ei enedigaeth a'i ddygiad i fynu—Ei argyhoeddiad yn eglwys Talgarth—Cael dyddanwch yn Nghrist—Dechreu cynal addoliad teuluaidd a chynghori—Yn myned i Rydychain—yn gadael Rhydychain—Myned o gwmpas i rybuddio yr annuwiol—Gwrthwynebiad yr offeiriaid a'r boneddwyr—Cael ei erlid—Sefydlu seiadau—Myned i lefaru i Sir Faesyfed—Argyhoeddiad Mr. Gwynn—Harris yn myned ar daith i Sir Fynwy—Yn ymweled a Sir Forganwg y tro cyntaf—Rhanau o'i ddyddlyfr—Cyfarfod a Whitefield yn Nghaerdydd—Myned i Lundain—Myned y tro cyntaf i'r Gogledd, mor bell a'r Bala—Dalenau ychwanegol o'i ddydd—lyfr—Myned i Sir Benfro—Sessiwn Trefynwy—Ail daith i'r Gogledd—Ei erlid yn y Bala—Myned i Sir Gaernarfon—Yn teithio ac yn gweithio yn ddidor.
Ei hanes dechreuol yn anhysbys—O dan addysg Griffith Jones—Yn guwrad Llysyfran—Ei benodiad i fod yn guwrad Llanddowror—Eglwys Prendergast, a chysylltiad Howell Davies a hi—Yn dyfod yn un o arweinwyr y Methodistiaid Penfro yn brif faes ei lafur—Ei briodas. Ei lafur mawr gyda'r diwygiad—Adeiladu y Tabernacl yn Hlwlffordd—Capel Woodstock, gweinyddu y sacramentau yno—Adeiladu Capelnewydd—Ei nodweddion—Ei farwolaeth a'i gladdedigaeth.
VII.–WILLIAM WILLIAMS, PANTYCELYN
Sylwadau arweiniol–Cofiant Mr. Charles iddo–Sefyllfa barchus ei rieni—Ymchwiliad i hanes ei ieuenctyd–Sefyllfa foesol a chrefyddol yr ardal y magwyd ef– Desgrifiad Ficer Pritchard o honi–Eglwysi Ymneillduol yr ardal Eu dadleuon a'u hymrysonau–Desgrifiad tebygol o'r eglwysi hyn yn "Theomemphus ". Ei fynediad i Athrofa Llwynllwyd –Ei droedigaeth ar ei ddychweliad adref, dan weinidogaeth Howell Harris–Yn ymuno a'r Eglwys Wladol, ac yn ymadael a hi yn fuan–Ei apwyntiad yn gynorthwywr i Daniel Rowland–Ei lafur fel efengylydd, a'i safle fel pregethwr–Ar gymhelliad ei frodyr yn dechreu cyfansoddi hymnau–Hymnau ei ieuenctyd–Yn cyhoeddi ei "Aleluia"–Yn ymgymeryd a lafur llenyddol o bob math–Rhagoroldeb ei brif gyfansoddiadau barddonol–Ei "Olwg ar Deyrnas Crist" a'i "Theomemphus"–Poblogrwydd anarferol ei cyfansoddiadau–Barn llenorion Cymru am ei safle fel llenor, emynydd, a bardd.
VIII.–WYTH MLYNEDD CYNTAF Y DIWYGIAD
Cynydd cyflym y diwygiad yn y Deheudir–Y Gogledd, gyda'r eithriad o Sir Drefaldwyn, yn elynol i'r symudiad–Y diwygiad Methodistaidd yn gyffelyb i ddiwygiad yr oes apostolaidd–Yr Ymneillduwyr ar y cyntaf yn cydweithredu ond gwedi hyny yn peidio–Methodistiaid yn debygol o gael eu hesgymuno o'r Eglwys–Eu safle yn anamddiffynadwy–ymgais at drefn–Y cynghorwyr cyntaf– Cyfarfodydd o'r arweinwyr a'r cynghorwyr yn dechreu cael eu cynal yn 1710– Yr angenrheidrwydd am Gymdeithasfa–Rheolau cyntaf y seiadau.
Howell Harris ar ei daith tua Watford–Y chwech cyntaf–Penderfyniadau y Gymdeithasfa–Gorphen mewn cân a moliant–Cyfarfodydd Misol Llanddeusant, Trefecea, Tyddyn, Llanwrtyd, a Glanyrafonddu–Ail Gymdeithasfa Watford–Taith Whitefield a Howell Harris trwy ranau helaeth o'r Deheudir–Argyhoeddiad Peter Williams–Cyfarfodydd Misol Gelliglyd, Watford, Dygoedydd, a Longhouse–Cymdeithasfa Chwarterol Trefeca–Y ddau arolygydd tramgwyddus–Whitefield a Howell Harris yn ysgrifenu llythyrau atynt.
X.–RHAI O'R CYNGHORWYR BOREUAF
Richard Tibbot–Lewis Evan, Llanllugan–Herbert Jenkins–James Ingram–James Beaumont–Thomas James, Cerigcadarn–David Williams, Llysyfronydd–Thomas Williams–William Edward, yr Adeiladydd–Morgan John Lewis—William Richard–Benjamin Thomas–John Harris, St. Kennox–John Harry, Treanlod–William Edward, Rhydygele–Rhai o'r Adroddiadau a anfonwyd i'r Cymdeithasfaoedd.
Gwaeledd iechyd Harris yn ei dueddu i roddi i fynu y gwaith cyhoeddus–Ymosodiad Edmund Jones ar y Methodistiaid–Dechreu codi capelau–Capelau Maesgwyn a'r Groeswen–Prawf Morgan Hughes–Dadl ag Esgob Tyddewi–Pumed ymweliad H. Harris a Llundain–Y Gymdeithasfa Saesnig–Glynu wrth yr Eglwys Sefydledig–Whitefield yn tybio y cai ei wneyd yn esgob Dadl a Richard Jenkins gyda golwg ar y Gair–Ystorm yn Nghymdeithasfa Glanyrafonddu–Cymdeithasfa Watford, 1744–Y Methodistiaid a'r gyfraith wladol–Llythyr aelodau Mynydd- islwyn Chweched ymweliad Harris a Llundain–Amryw Cymdeithasfaoedd Chwarterol a Misol.
Pregeth Williams, Pantycelyn, yn Nghymdeithasfa Watford Ymdrin a phynciau athrawiaethol dyfnion–Harris, yn Erwd, yn galw gwaed Crist yn "waed Duw." –Cymdeithasfa Abergorlech–Howell Harris mewn dyfroedd dyfnion yn Sir Benfro–Daniel Rowland yn rhybuddio Harris i fod yn fwy gofalus parthed yr athrawiaethau a bregethai–Sefyllfa gyffrous Methodistiaid Lloegr–Cymdeithasfa Bryste–Cymdeithasfa Cayo–Llythyr cynghorwyr y Groeswen–Price Davies yn caniatau y sacrament i'r Methodistiaid yn Nhalgarth–Datganiad Howell Harris yn Nghymdeithasfa Watford–Howell Harris yn Llundain eto–Pressio i'r fyddin –H. Harris ar daith yn Sir Forganwg–H. Harris yn arolygwr y Methodistiaid Saesnig–Dadl a Griffith Jones, Llanddowror–Ymweled a Llundain eto.
Taith Howell Harris yn Sir Forganwg—Gwrthwynebiad i'w athrawiaeth yn dechreu codi—Thomas Williams, y Groeswen, yn dychwelyd at y Methodistiaid—Cymdeithasfa y Glyn—Llythyr at Mr. Thomas Adams—Cymdeithasfa Glancothi—Y Cyfarfod Chwechwythnosol-Howell Harris yn Llundain-Cymdeithasfa ystormus yn Watford—Ymosodiad y Morafiaid ar Gymru—Howell Harris yn Hwlffordd—Yr anghytundeb rhwng Rowland a Harris yn cychwyn yn Nghymdeithasfa Trefecca—Rowland a Harris yn ail-heddychu— Cymdeithasfa gyffrous yn Castellnedd—Cymdeithasfa ddymunol yn Watford.
Gwaredigaeth hynod yn Llansantffraid—Amryw Gymdeithasfaoedd—Harris yn cyhuddo Williams, Pantycelyn, o bregethu yn ddeddfol—Dealltwriaeth a'r Wesleyaid—Howell Harris yn ymweled a Mon, Arfon, Dinbych, a Meirionydd—Llythyr cryf at y Parch. Edmund Jones—Taith i Orllewin Lloegr—Syr Watkin Williams Wynne yn erlid y Methodistiaid—Cymdeithasfa Llanbedr—Adroddiad am gasgliad—Cymdeithasfa Caerfyrddin—Y myfyrwyr yn rhuthro i'r Gymdeithasfa—Howell Harris yn Sir Benfro—Dadl a dau weinidog Ymneillduol.
Harris yn amddiffyn James Beaumont—Dyledswyddau y goruchwylwyr—Harris yn beio seiat y Groeswen am ordeinio brodyr i weinyddu yr ordinhadau—Ei syniad am athrofa—Taith i Sir Drefaldwyn—Ymweliad arall a Llangeitho—Ymheddychu a'r Parch. Price Davies—Taith arall trwy Benfro, Caerfyrddin, a Morganwg—Parotoi at ymraniad—Harris yn ymosod ar yr offeiriaid—Pregeth nerthol yn y Groeswen—Howell Harris a Price, o'r Watford—Ffrwgwd parthed troi y goruchwylwyr allan yn yr Aberthyn—Cymdeithasfa Llanidloes—Dim yn bosibl bellach ond ymraniad.
Syniadau athrawiaethol Howell Harris—"Ymddiddan rhwng Uniawngred a Chamsyniol”– Achosion i'r ymraniad heblaw gwahaniaeth barn parthed athrawiaeth—Harris yn petruso cyn ymranu—Plaid Rowland yn cyfarfod yn Llantrisant, ac yn ymwrthod a Harris—Yntau yn cynal pwyllgor yn Llansamlet—Cymdeithasfa gyntaf plaid Harris, yn St. Nicholas— Cymdeithasfa Llanfair-muallt—Llythyr Harris at Rowland—Harris yn Sir Benfro—Harris yn Ngogledd Cymru—Cymdeithasfa Llwynyberllan a Dyserth.
XVII. HOWELL HARRIS GWEDI YR YMRANIAD
Howell Harris yn gosod i lawr sylfaen yr adeilad newydd yn Nhrefccca–Ei afiechyd difrifol–Anerchiad pwysig yn y "Cynghor"— Anfon milwyr i'r fyddin– Harris yn gadben yn y milisia–Ei lafur yn Yarmouth a manau eraill. Gostegu y terfysgwyr yn Nghymdeithasfa Llanymddyfri–Blwyddyn ei Jiwbili–Anfon at Rowland, yn Llangeitho, i ofyn am undeb–Y ddau yn cyfarfod yn Nhrecastell– Harris yn teithio yn mysg y Methodistiaid Cymdeithasfa eto yn Nhrcfecca, gwedi tair blynedd–ar–ddeg–Cymdeithasfa Woodstock–Amryw Gymdeithasfaoedd eraill Coleg yr Iarlles Huntington yn Nhrefccca—Isaf–Ymweliadau y Methodistiaid a Threfccca–Terfyn oes Howell Harris.
Ei enedigaeth a'i ddygiad i fynu—Ei fam yn ei fwriadu i'r weinidogaeth—Colli ei rieni yn foreu—Rhagluniaeth yn gofalu am yr amddifad—Peter Williams yn myned i athrofa Thomas Einion—Yn cael ei argyhoeddi trwg bregeth Whitefield—Cael ei urddo yn guwrad eglwys Gymmun—Colli ei le oblegyd ei Fethodistiaeth—Colli dwy guwradiaeth arall am yr un rheswm—Yn ymuno a'r Methodistiaid—Ei daith gyntaf i'r Gogledd—Cacl ei erlid oblegyd yr efengyl yn y Dê a'r Gogledd—Cael lle amlwg yn fuan yn y Gymdeithasfa—Yn ymuno a phlaid Rowland adeg yr ymraniad Ysgrythyroldeb ei bregethau—Dwyn allan y Beibl mawr, gyda sylwadau ar bob penod Cyhoeddi y "Mynegair," yn nghyd a "Thrysorfa Gwybodaeth," sef y cylchgrawn Cymreig cyntaf—Anfoddlonrwydd i'w sylwadau gyda golwg ar y Drindod—Yr anfoddlonrwydd yn cynyddu oblegyd iddo newid rhai geiriau yn Meibl Caune Dadleu brwd yn y Gymdeithasfa—Peter Williams yn cael ei ddiarddel gan y Methodistiaid—Yn gwneyd amryw geisiadau am ail brawf, ond yn glynu wrth ei olygiadau—Canlyniadau ei ddiarddeliad—Diwedd ei oes—Purdeb ei amcanion, a mawredd ei ddefnyddioldeb.
Sylfaenwyr ac arweinyddion cyntaf y Methodistiaid–Jones heb fod yn un o honynt–Ei gydoeswyr a'i gyfoedion–Hanes ei enedigaeth a'i ieuenctyd Yn cyfarfod a damwain–Ei addysg a'i urddiad i Lanafan-fawr–Symud i Dydweiliog –Dyfod i gyffyrddiad a Dr. Read yn Trefethin, ac yn cael ei gyfnewid trwy ras– yn cael bywioliaeth Llangan, drwy ddylanwad Iarlles Huntington, Sefyllfa foesol a chrefyddol y plwyf–Ei gydweithwyr yn Morganwg–Desgrifiad o Sul y Cymun yn Llangan–Yn pregethu mewn lleoedd annghysegredig–Yn adeiladu Capel Salem–Marwolaeth a chladdedigaeth ei wraig–Yn gosod i lawr ddrwg arferion yr ardal–Achwyn arno with yr esgob–Ei lafur yn mysg y Saeson–Ei allu i gasglu arian at gapelau–Ei lafur yn mysg y Cymru–Yn cyfarfod ag erledigaethau ac yn eu gorchfygu–Ei boblogrwydd fel pregethwr–Annas yn dyfod o Sir Fôn i geisio cyhoeddiad ganddo–Yn efengylydd yn hytrach nag yn arweinydd–Penillion Thomas Williams, Bethesda-y-Fro–Desgrifiad Williams, Pantycelyn; Robert Jones, Rhoslan: a Christmas Evans, o hono–Ei ail briodas, a'i symudiad i Manorowen–Yn dyfod o fewn cylch mwy eglwysig–Yn heneiddio ac yn llesghau Diwedd ei oes.
XX.–WILLIAM DAVIES, CASTELLNEDD; DAFYDD MORRIS, TWRGWYN; WILLIAM LLWYD, O GAYO
William Davies yn hanu o Sir Gaerfyrddin–Ei ddyfodiad i Gastellnedd–Ei boblogrwydd Yn colli ei guwradiaeth—Adnewyddu capel y Gyfylchi iddo–Barn Howell Harris am dano–Odfa ryfedd yn Llangeitho–Y tair chwaer–Ei farwolaeth–Boreu oes Dafydd Morris–Dechreu pregethu yn ieuanc–Meddwl uchel Rowland am dano–Swyn ei lais–Yn symud i Dwrgwyn–Yn teithio Cymru Pregeth y golled fawr–Ceryddu blaenor sarrug–Amddiffyn Llewelyn John–Dafydd Morris fel emynydd–Marwolaeth ei wraig–Ei farwolaeth yntau–Haniad William Llwyd, o Gayo–Ei argyhoeddiad–Ei ymuniad a'r Methodistiaid yn dechreu pregethu–Hynodrwydd William Llwyd–Nodwedd ei weinidogaeth–Ei farwolaeth.