Y Pennaf Peth (testun cyfansawdd)
| ← | Y Pennaf Peth gan John Hughes Morris |
| I'w ddarllen pennod wrth bennod gweler Y Pennaf Peth |
Gellir darllen y testun gwreiddiol fel rhith lyfr ar Bookreader
Anwyliaid Affrica.
Y PENNAF PETH
ac
Ystoriau Cenhadol Eraill
GAN
JOHN HUGHES MORRIS
Liverpool
LIVERPOOL:
HUGH EVANS A'I FEIBION, CYF., 356/60 STANLEY ROAD
1936
RHAGAIR
CYMERWYD yr holl ystoriau a gynhwysir yn y llyfr hwn o'r Cenhadwr. Cyhoeddwyd casgliad cyffelyb yn flynyddol ers deng mlynedd bellach, a da gennym ddeall y gwerthfawrogir hwy fel llyfrau gwobrwyon, a hefyd fel cynorthwy gyda chyfarfodydd y plant a'r Ysgol Sul. Nid oes hanesion â mwy o swyn ynddynt i'r ieuanc na hanesion o'r meysydd cenhadol. Câr yr ieuanc yr arwrol, ac edmygant weithredoedd o hunanaberth; a pha le y ceir mwy o'r arwrol a'r hunan-aberthol nac yn hanes cenhadon Crist?
Y CYNHWYSIAD
Y Pennaf Peth yn y Byd
Yr Eliffant Gwyn
Y Flwyddyn Newydd yn China a Japan
"Y Ddawn Anhraethol"
Stori Aisha
Doethineb Raja Janik
Ffyddlon i'w Air
Y Cariad sy'n Cymell
Mil o Filltiroedd i'r Ysgol
"Duw sy'n Bopeth i Bawb"
Gwron Livingstonia
Toddi'r Galon Galed
Yr Apostol a'r Lleidr
Swynion Mahometanaidd
DARLUNIAU
Rhai o Anwyliaid Affrica
Pont ar Wastadedd Sylhet
Tŷ yn Lushai
Y Taj Mahal, India
Penaethiaid ar Fryniau Lushai
Un o ddilynwyr Mahomed
Ysgol Laithyngkot
YSTORIAU CENHADOL
Y Pennaf Peth yn y Byd
EISTEDDAI tri brawd gyda'i gilydd gerllaw gwesty a safai ar fin coedwig yn yr India. Tri mab Brenin Benares oeddynt, a cheisient gynllunio pa fodd i gael yn ôl deyrnas eu tad, yr hon a draws-feddian- nwyd gan ormeswr pan fu farw'r brenin. Wrth geisio trefnu eu cynlluniau, gofynnodd yr hynaf, y Tywysog Deva, "Beth ydyw'r peth mwyaf yn y byd?"
Atebodd yr ail frawd, y Tywysog Sanka, "Y peth mwyaf yn y byd ydyw gallu; nid oes dim mwy nerthol na byddin gref."
"Na," atebodd y Tywysog Deva, "yr wyt. yn camgymryd. Y peth mwyaf yn y byd ydyw cyfoeth. Ti wyddost mai trwy roddi arian i'r milwyr y llwyddodd y gormeswr i draws-feddiannu teyrnas ein tad."
Daliasant ati i ddadlau eu dau, ond eis- teddai eu brawd ieuengaf, y Tywysog Aman- da, yn ddistaw, heb ddweud gair. Yn y man dywedodd y Tywysog Deva: "Af i China, a chasglaf yno gyfoeth mwy nag a fedd undyn ar wyneb y ddaear."
"Af finnau tua'r gorllewin," ebe'r ail Dywysog, Sanka; "codaf fyddin fawr yng ngwlad Twrcistan. Caiff ein brawd ieueng- af, Amanda, fyned tua'r de i wlad Siam."
"Pa bryd y cawn gyfarfod eto?" gofynnodd Amanda.
"Gadewch inni," meddai Sanka, "gyfarfod yn y fan hon ar y dydd cyntaf o'r gwanwyn, ddeng mlynedd ymlaen. Cawn weled y pryd hwnnw pwy fydd wedi cael y peth mwyaf yn y byd, ac yna, fe ddichon, gallwn adfeddiannu teyrnas ein tad."
Ymwahanasant. Aeth y Tywysog Deva ar gefn march, ac ymunodd â charafan o farsiandwyr oedd yn cychwyn tua China. Trodd y Tywysog Sanka tua'r gorllewin, gan deithio llwybr unig drwy'r diffeithwch i gyfeiriad gwlad wyllt Twrcistan. Amharod iawn oedd y Tywysog Amanda i adael ei wlad; 'roedd ganddo gyfeillion lawer yno; ond o'r diwedd cychwynnodd i gyfeiriad y de, yn araf ac yn drist.
Aeth deng mlynedd heibio. Gwawriodd y bore cyntaf o'r gwanwyn. Edrychai'r gwesty yn brydferth odiaeth y diwrnod. hwnnw, ac wrth ei ddrws safai gwraig ieuanc hardd, a baban yn ei breichiau, ac wrth ei hochr ddau fachgennyn iach a llon. Yn y man gwelwyd mintai fawr,—camelod, a meirch, a dynion,—yn cludo llwythi o nwyddau a thrysorau gwerthfawr, yn dyfod o gyfeiriad y dwyrain, ac ar flaen y fintai marchogai gŵr gwelw ei wedd, ac ôl pryder a gofal yn ddwfn arno. Y Tywysog Deva ydoedd. O gyfeiriad y gorllewin gwelid mintai arall, byddin enfawr, yn nesáu,—can mil o wyr arfog, rhai ar feirch a rhai ar draed, a'u harfogaeth yn fflachio ac yn disgleirio ym mhelydrau'r haul. Ar eu blaen marchogai'r Tywysog Sanka.
Wedi cyfarch ei gilydd, dechreuasant holi beth a ddigwyddasai iddynt y deng mlynedd a aeth heibio. Dywedodd Deva: "Gweithiais yn ddi—orffwys, ddydd a nos, a heddiw myfi ydyw'r gwr cyfoethocaf ar y ddaear."
"Edrych," meddai Sanka, "ar y fyddin a gesglais i; bu rhaid imi frwydro yn galed i'w chael, a darostwng llawer teyrnas."
"Ie," atebodd Deva; "ond cyfoeth ydyw'r peth mwyaf yn y byd wedi'r cyfan, oherwydd ni byddai raid imi ond cynnig mwy o arian i dy filwyr nag yr wyt ti yn ei roddi iddynt, na ddeuent drosodd ataf fi ar unwaith."
"Paid a drysu," atebodd Sanka yn gyffrous. "Pe dywedwn i ond y gair, ymosodai fy milwyr ar dy gludwyr di, ac fe'i lladdent yn y fan, ac yna byddai dy holl gyfoeth yn eiddo i mi cyn pen pum munud."
Wedi iddynt ymddadlau fel hyn am beth amser, cofiasant am eu brawd ieuengaf. "Pa le mae Amanda, tybed? Beth ddarganfyddodd ef ydyw'r peth mwyaf yn y byd?" Ar hynny daeth gŵr ieuanc hardd, heinyf, iach, allan o ddrws y gwesty. Dillad gweithiwr oedd amdano, ond edrychai yn hapus a bodlon ryfeddol.
"Amanda ydyw!" meddai'r ddau frawd mewn syndod. "Wel, Amanda, dywed wrthym a lwyddaist i ddarganfod y peth mwyaf yn y byd?"
"Do," meddai Amanda, gyda gwên ar ei wyneb. "Cychwynais tua Siam, ond troais yn fy ôl. Dyma fy ngwraig a'm tri phlentyn. Y peth mwyaf yn y byd," meddai, yn araf a phwyllog—"y peth mwyaf yn y byd ydyw— cariad."
Aeth y ddau frawd hynaf yn ddistaw. Yn y man dywedodd Deva: "Mae'r bachgen yn ei le. Fe geisiaist ti allu, Sanka, a chefaist ef; ond nid wyt yn ddedwydd. Ceisiais innau gyfoeth, a chefais ef; ond nid wyf finnau yn ddedwydd. Ceisiodd Amanda gariad, a gwêl mor wir ddedwydd ydyw. Gallu, Cyfoeth, Cariad: y tri hyn; a'r mwyaf o'r rhai hyn yw Cariad."
Yr Eliffant Gwyn
BLYNYDDOEDD yn ôl, yng ngwlad Burma, yr oedd golchwr (washer- man) a lwyddodd yn anghyffredin yn y byd, yn gymaint felly fel y dechreuodd ei gym- dogion genfigennu wrtho. Un o'i gymdog- ion cenfigenllyd oedd y crochenydd (potter). Yr oedd ef mor genfigenllyd fel y dechreuodd gynllunio pa fodd y gallai ddinistrio y golchwr gonest. Gan mai ef a wnai y llestri ar gyfer y palas brenhinol, yr oedd y crochenydd ar delerau pur gyfeillgar â'r brenin, a chredodd y gallai wneud defnydd o'r brenin i dynnu ei gymydog i lawr.
Ar ei ymweliad nesaf â'r palas dywedodd wrth y brenin: "Eich Mawrhydi! Dymunaf yn ostyngedig iawn wneud awgrym i chwi. Bydd yn ofid calon i mi yn fynych i weled Eich Mawrhydi yn gorfod myned allan ar gefn eliffant cyffredin, fel pe byddech yn ddim ond dyn cyffredin. Buasai yn ychwan- egu'n fawr at eich urddas pe byddai i chwi fyned o hyn allan ar gefn eliffant gwyn."
Gŵr uchel-falch oedd y brenin, a da iawn
Pont ar Westadedd Sylhet
Tŷ yn Lushai
ganddo a fuasai cael unrhyw beth i osod bri arno ei hun yng ngolwg ei ddeiliaid.
"Ond pa le y mae eliffant gwyn i'w gael?" gofynnodd; "tywyll ydyw lliw yr holl eliffantiaid a welais i erioed."
Atebodd y crochenydd cyfrwys: "Mi wn i am olchwr heb ei fath. Yr wyf yn hollol sicr y medrai ef olchi un o'r eliffantiaid tywyll nes byddai'n berffaith wyn, ond i chwi orchymyn hynny iddo."
Rhoddodd y brenin orchymyn i ddwyn y golchwr ger ei fron. Meddai wrtho: "Mae arnaf eisiau eliffant gwyn, a deallaf y gelli di olchi un du yn berffaith wyn. Y crochenydd sydd wedi sôn amdanat wrthyf. Dechrau ar dy waith ar unwaith."
Deallodd y golchwr ar unwaith mai cynllun oedd hwn o eiddo'r crochenydd i'w ddinistrio, oherwydd gwyddai mor gen- figenllyd ydoedd. Ofnai, modd bynnag, ddweud wrth y brenin nad oedd bosibl golchi eliffant du yn wyn. Ond yr oedd ganddo feddwl cyflym, ac meddai:
"Eich Mawrhydi, bydd yn fraint i mi gael gwneud yr hyn a geisiwch; ond i wneud y gwaith yn llwyddiannus, rhaid imi gael llestr digon mawr i roi yr eliffant ynddo. A fydd i'ch Mawrhydi, gan hynny, roddi gorchymyn i'r crochenydd i wneud padell fawr,—padell ddigon mawr i'r eliffant fynd i mewn iddi i ganol y dŵr."
Anfonodd y brenin y gorchymyn i'r crochenydd. Gwelodd yntau ei fod wedi ei ddal, ond nid oedd wiw anufuddhau. Mynnodd lwythi o glai, a gwnaeth badell ddigon mawr i ddal eliffant. Aed â'r llestr at y golchwr: llanwodd hwnnw ef â dŵr, ond y foment y rhoddodd yr eliffant ei draed mawr a thrwm y tu mewn i'r badell, torrodd y llestr yn ddarnau mân.
"Rhaid iti wneud llestr arall," meddai'r brenin wrtho. Ceisiodd drachefn, ond digwyddodd yr un peth. Gorfodai y brenin ef i ddal ymlaen, ond methiant a fu pob cais. O'r diwedd, wedi treio drosodd a throsodd, collodd yr holl eiddo oedd ganddo, a suddodd i'r tlodi a'r gwarth a fwriadasai ar gyfer ei gymydog y golchwr.
Y Flwyddyn Newydd yn China a Japan
ER mai Ionawr y cyntaf a gyfrifir yn swyddogol yn ddydd cynta'r flwyddyn yn China heddiw, dilyn corff y boblogaeth yr hen drefn o gyfrif amser, ac iddynt hwy ym mis Chwefror y dechrau eu blwyddyn. Cyfrif amser a wnant hwy oddi wrth newidiadau’r lleuad, ac oherwydd hynny ni ddisgyn eu dydd Calan ar yr un adeg bob blwyddyn. Dyna oedd yr hen drefn yn Japan, hefyd, ond erbyn hyn daeth trigolion Japan i ddilyn dull y Gorllewin yn fwy cyffredinol o lawer na'u cymdogion yn China.
Ar ddydd Calan bydd pob dyn yn Japan yn cael pen blwydd newydd; nid yw o ddim gwahaniaeth pa ddydd o'r flwyddyn y ganed ef arno, caiff ben blwydd arall y dydd cyntaf o'r flwyddyn newydd. Pe genid plentyn ar y dydd olaf o Ragfyr, drannoeth, y dydd cyntaf o Ionawr, dywedid ei fod yn ddwy flwydd oed, oherwydd yr oedd wedi byw mewn dwy flwyddyn wahanol, ac ar y cyntaf o Ionawr ymffrostiai y rhieni bod ganddynt blentyn dwyflwydd!
Medd y Japaniaid ar reddf naturiol at y cain a'r prydferth. Y rhodd fwyaf poblogaidd i'w chyflwyno i gyfeillion ar ddechrau blwyddyn ydyw dysglaid o flodau neu blanhigion. Bychan iawn ydyw'r planhigion, ac weithiau ceir hanner dwsin neu ragor ohonynt, yn llawn blodau, wedi eu plannu mewn dysgl fawr. Mewn ambell dŷ, bydd y llawr wedi ei orchuddio gan y rhoddion prydferth hyn, ac anodd a fydd cerdded rhyngddynt.
Rhaid i bob un yn Japan, hyd yn oed y tlotaf, gael gwisg newydd erbyn y Calan; gwneir i ffwrdd â phopeth hen, hyd y gellir, a dechreuir y flwyddyn newydd yn llwyr o newydd. Ni bydd neb yn gwisgo dillad tywyll ar ddydd Calan, ond pawb y lliwiau disgleiriaf posibl, rhag rhoi tramgwydd, meddir, i "ysbryd siriol y flwyddyn newydd." Dywed cenhades iddi gael braw mawr un Dydd Calan. Clywodd sŵn annaearol y tu allan i'r tŷ, a rhywun yn curo tabwrdd (drum) yn egniol. Gofynnodd i'r forwyn, "Beth sy'n bod?" Atebodd hithau, "O! y llew sydd wedi dyfod." "Llew!" ebe'r genhades, mewn dychryn. Edrychodd drwy'r ffenestr a gwelai ddau ddyn y dyn a gurai'r tabwrdd, a dyn arall nad oedd ond ei ddau droed yn y golwg, oherwydd, ar ei ben, a thros ei ysgwyddau, yr oedd ganddo ben a mwng llew—neu'r pethau tebycaf i hynny a fedrasai eu creawdwr eu cynyrchu; ac i'r llew yr oedd safn anferth, yr hon a agorai ag a gaeai gyda sŵn mawr. Eglurodd y forwyn mai dyfod yno yr oedd "y llew" i gynnig ei wasanaeth, am ychydig geiniogau, i lyncu yn fyw yr holl ysbrydion drwg oedd yn y tŷ, fel y gallai'r teulu ddechrau eu blwyddyn yn glir o bob drygau.
Yn China, ar nos Galan, llosgir Duw y Gegin. Darlun ydyw hwn a grogir uwchben y lle tân, yn y lle mwyaf manteisiol iddo weld popeth ac â ymlaen yn y tŷ. Credir ei fod yn sylwi ar bob gair a ddywedir, ac ar bob gweithred a gyflawnir, ar hyd y flwyddyn. Tynnir ef i lawr nos Galan a llosgir ef. Esgyn y duw yn y mwg i adrodd yn y nefoedd yr hyn a welodd ac a glywodd yng ngorff y flwyddyn.
Ar y dydd olaf o'r hen flwyddyn mewn rhai rhannau o'r wlad, cyneuir tân mawr; teflir halen i'r fflamau er mwyn gwneud iddynt "glecian," ac yna bydd rhai o'r rhai dewraf yn rhedeg drwy eu canol, a llosgir ymaith eu holl bechodau. Dechrau yr arfer, meddir, oedd hyn: Amser maith yn ôl yr oedd dyn o'r enw Dang Dong yn byw yn Foochow. Câs ydoedd gan bawb o'i gymdogion, ac er mwyn tynnu dinistr arno, anfonasant arch i'w dy ar ddydd ola'r flwyddyn. Heb ei gynhyrfu ddim, torrodd Dang Dong yr arch yn ddarnau, a gwnaeth goelcerth ohono; ac fel yr oedd y tân yn clecian, eisteddai yntau o'i flaen dan ganu:
"Do, llosgodd Dang Dong yr arch yn y tân;
Gorchfygodd bob gelyn oedd ganddo yn lân.
Credir mewn digon o sŵn yn China. Hi ydyw mamwlad y fire-works a'r crackers, ac ar ddechrau'r flwyddyn bydd eu sŵn fel sŵn tanio ar faes rhyfel. Amcan yr holl dwrw ydyw gyrru'r ysbrydion drwg i ffoi.
Yn ebrwydd wedi gŵyl y Calan, dilyn gwyl y Lanternau. Crogir ugeiniau a channoedd o lanternau, o bob ffurf a llun, ac wedi eu gwneud o bapurau amryliw, ym mhob cowrt ac o amgylch pob tŷ a theml. Edrychant yn brydferth dros ben. Amcan y rhain eto ydyw dychryn yr ysbrydion, oherwydd nid oes dim a ofna ysbrydion y tywyllwch yn fwy na goleuni. Yn y trefi mawr, mewn amser a fu, trefnid gorymdaith ar raddfa anghyffredin. Paratoid ar ei chyfer am fisoedd, a deuai'r bobl ynghyd wrth y miloedd. Darperid draig (dragon) anferth ei maint, nid llai na thrigain troedfedd o hyd; ei safn fawr yn agored, ei dau lygad fel pelenni o dân, ei hewinedd, a'i chorff, a'i chynffon, wedi eu gosod wrth ei gilydd yn y modd mwyaf celfydd. Cludid hi gan wyth neu ddeg o ddynion, y rhai a fedrent ei throi a'i llywio fel y mynnent. Ychydig lathenni o'i blaen cerddai dyn gan gario lantern fawr, gron, ddisglair, ar ben polyn. Cynrychioli yr haul a wnai'r lantern, a cheisio a wnai y ddraig ddal
ddraig ddal yr haul a'i lyncu, fel y byddai tywyllwch bythol ar y ddaear, ac y cai yr ysbrydion drwg eu ffordd eu hunain. Wedi i'r ddraig fethu yn ei hamcan, malurid hi yn ddarnau, a llosgid hi yn lludw. Erbyn heddiw ceir bod llawer o'r hen arferion hyn yn prysur ddiflannu."Y Ddawn Anhraethol"
EISTEDDAI John yn ei wely mewn Ysbyty i'r Gwahangleifion yn India. Yr oedd wedi plygu un goes nes pwysai ei wyneb ar ei ben glin. Nid oedd dim o'r goes arall yn aros ond y bôn: torrasid hi ymaith er arbed ei fywyd. Yr un modd ei fysedd; bu rhaid torri rhai ohonynt i ffwrdd. Ar y gwely o'i flaen yr oedd copy book, a cheisiai yntau â'r bysedd oedd yn aros ddysgu ysgrifennu llythrennau y wyddor Hindi. Ond yr hyn a dynnai sylw pawb oedd ei wyneb. Ni welwyd erioed wyneb hapusach; yr oedd llawenydd a natur dda yn pelydru allan ohono fel heulwen haf.
"John," meddai'r meddyg amdano, "ydyw’r cenhadwr gorau dros Grist sydd yn yr Ysbyty yma." Ac aeth ymlaen i ddweud gair o'i hanes:
"Anfonwyd ef yma o'r Cartref yn Ellich-pur oherwydd bod rhaid torri ei goes i ffwrdd. Digwyddodd fod yma y Nadolig, a rhoesom gadach gwddf bychan prydferth iddo, un o amryw roddion tebyg a anfonasid inni gan gyfeillion gartref. Yna meddyliodd ei gyfeillion yn Ellichpur amdano, ac anfonasant hwythau rodd Nadolig iddo. Yr oedd wrth ei fodd, ac wrth fynd heibio ei wely dywedais wrtho mor ffodus ydoedd o gael dwy rodd ar ddydd Nadolig. Goleuodd ei wyneb wrth fy ateb:
"Ie, Doctor Sahib, y mae'r rhain yn wir yn rhoddion da, ac yr wyf yn llawen iawn. Ond y mae'r rhodd fwyaf oddi mewn, yn y fan yma (gan osod ei law ar ei galon)—mae Iesu Grist yn fy nghalon."
Cerddodd y meddyg ymlaen at wely arall, ac meddai: "John bach arweiniodd y dyn yma at yr Iesu. Yr oedd cyflwr John yn llawer gwaeth na'r eiddo ef, a methai'r dyn a deall sut yr oedd un mor ddrwg ei gyflwr yn medru bod mor siriol. Ond deallodd cyn hir: 'yr Iesu oddi mewn' oedd esboniad y dirgelwch."
Stori Aisha
RHYWBRYD tua dechrau'r flwyddyn ddiwethaf safai geneth bymtheg oed yng ngorsaf fawr a phrysur y rheilffordd yn Lawr, India. Yr oedd golwg ddychrynedig a thrallodus iawn arni. Newydd gyrraedd yno gyda'r trên yr ydoedd,-ei siwrnai gyntaf mewn trên. Ffoisai o'i phentref bychan ei hun i'r ddinas fawr. Wedi cyrraedd yno yr oedd popeth mor newydd, mor ddieithr, mor wahanol i ddim a welsai hi o'r blaen, fel yr oedd ofn a dychryn bron wedi ei gyrru yn wallgof.
Gwelodd drên arall yn dod i mewn, a rhuthrodd i mewn i hwnnw, i ganol cerbyd hir oedd eisoes yn llawn. Edrychai pawb o'r teithwyr ar yr eneth garpiog, ofnus, a geisiai ymguddio mewn rhyw gongl. Yn y man wele ferch Indiaidd dal, olygus, oedd yn amlwg yn rhywun allan o'r cyffredin, yn codi ac yn myned ati, gan siarad yn garedig â hi. Edrychai'r teithwyr yn syn. "Pam yr ydych chwi, sy'n ferch o'r caste uchaf, yn siarad â geneth dlawd fel yna, o caste isel?" Atebodd hithau, "Cristion wyf fi," -fel pe buasai hynny yn egluro popeth.
Cyn hir cafodd gan yr eneth adrodd ei hanes: "Ffoi yr ydwyf," meddai, "o dŷ fy ewythr. Y mae yn gamblo, ac wedi rhedeg i ddyled, ac yn awr y mae am fy mhriodi i â dyn y mae arno dri chant o Rupees iddo, rhag iddo orfod talu yr arian. Penderfynais ffoi neithiwr; ond ni wn i ba le i fynd. Clywais chwi yn dweud eich bod yn Gristion; mae arnaf innau eisiau bod yn Gristion hefyd."
Meddyges ieuanc Indiaidd oedd y ferch a siaradai â hi, ar ei ffordd i fyned i ofalu am Ysbyty cenhadol newydd yng nghanolbarth India. Synnodd y feddyges ei chlywed yn dweud bod arni awydd bod yn Gristion. "Beth wyddoch chwi am fod yn Gristion?" gofynnodd, ac atebodd y ffoadures fach, Aisha wrth ei henw: "Ni wn lawer. Maethion ydwyf fi, ond y mae gennyf chwaer sy'n Gristion." Ac aeth ymlaen gyda'i stori:
"Pan oeddym yn blant bychan, aethom i chwarae ger glan yr afon. Nid oedd fy chwaer ond baban yr adeg honno. Gadewais hi ei hun am funud neu ddau, a phan ddeuthum yn ôl nid oedd dim golwg ohoni. Cawsom wedyn mai lleidr oedd wedi ei chario hi ymaith, er mwyn yr ychydig jewels oedd ganddi am ei gwddf ac ar ei breichiau. Yna rhaid ei fod wedi ei gadael yn y goedwig. Daeth rhywun o hyd iddi, a chan na wyddai neb pa le yr oedd ei chartref, cymerodd cenhades ei gofal. Cyn hir iawn, clywodd fy modryb pa le yr oedd, a chan fod yn dda ganddi gael ymadael â hi, gadawodd hi yno. Bydd fy chwaer yn ysgrifennu ataf, ac yn dweud wrthyf y pethau y mae yn eu dysgu, a bydd arnaf finnau awydd bod yn Gristion hefyd."
Aed ag Aisha i Ysgol yn Akbarpur, yn yr United Provinces, ac ar nos Nadolig bedyddiwyd hi yn enw yr Arglwydd Iesu Grist. Ei dymuniad ydyw dyfod yn athrawes i ddysgu ei chwiorydd tlodion yn yr India am yr Hwn â ddangosodd y fath drugaredd iddi, ac a roddodd gymaint llawenydd yn ei bywyd.
Doethineb Raja Janik
UN o saint yr India ydyw Raja Janik. Ef, meddir, oedd tad Sita. Delfryd uchaf yr Hindw ydyw undeb â'r dwyfol, ac ni ellir ei gyrraedd ond trwy godi uwchlaw'r byd, a bod yn hollol annibynnol ar y byd. Cais rhai sicrhau hynny trwy fyw mewn ogofeydd, neu yng nghanol unigrwydd y mynyddoedd, -peidio â bod "yn rhy uchel na rhy isel," fel y dywed un o'u llyfrau cysegredig; cadw'r cydbwysedd rhwng deufyd yn gyfartal; yr un, mewn rhyw ystyr, â delfryd Cristionogaeth, ac eto'n dra gwahanol: "arfer y byd, heb ei gam-arfer." Clodforir Raja Janik fel un a sylweddolodd y delfryd uchel yma; iddo ef yr oedd cyfaill a gelyn fel ei gilydd, tlodi a chyfoeth yr un peth, oerni a gwres, iechyd a phoen,-ni wyddai wahaniaeth rhyngddynt. Cyflwynasai ei hun yn drylwyr i'r dwyfol, ac eto llywodraethai ei deyrnas yn ofalus a chydag uniondeb diwyro; oherwydd hynny enillodd serch ac ymddiried ei holl ddeiliaid.
Un diwrnod daeth dyn ato gan ofyn pa fodd y llwyddai i fyw mor llwyr i'r dwyfol ac ar yr un pryd i gyflawni ei orchwylion daearol mor berffaith. "Pob dyn arall y gwn amdano," meddai'r ymofynydd, "y mae naill ai wedi ffoi a gadael y byd, neu y mae'n byw i'r byd hwn yn llwyr; ond yr wyt ti yn gwneud dy ddyletswydd i'r ddau fyd." "Mi a ddangosaf iti," ebe'r brenin, "oherwydd y mae dangos yn well nag adrodd."
Galwodd un o'i weision ato, a gorchmynnodd iddo lenwi llestr pridd â dŵr, yn llawn hyd yr ymylon, a'i osod ar ben y dyn. Yna galwodd ar ddau o'i filwyr, a gorchmynnodd iddynt hwythau gerdded un o bob ochr i'r dyn trwy ganol y ddinas ac yn ôl i'r palas. "Os bydd i ti," meddai'r brenin wrtho, "golli cymaint ag un diferyn o'r dŵr, rhoddaf orchymyn i'r milwyr i dorri dy ben ar unwaith."
Anfonodd y brenin orchymyn hefyd yn ddirgel ar fod dawnswyr, a cherddorion, a jugglers o bob math i fyned drwy eu campau ym mhob heol y cerddai y dyn a'r milwyr ar hyd-ddynt. Cychwynasant i'w taith, a'r dyn druan bron a llewygu gan ofn. O'r diwedd cyraeddasant yn ôl i'r palas. "Diolch byth!" llefai'r dyn, "y mae fy mhen yn ddiogel; ni syrthiodd yr un diferyn o'r dŵr i lawr." "A beth a welaist ti ar dy daith?" gofynnodd y brenin iddo. "Ni welais i ddim," atebodd yntau; "pa fodd y gallwn sylwi ar ddim tra'r oedd fy holl feddwl ar achub fy mywyd?" "Da iawn," ebe'r Raja, ac adroddodd iddo fel y trefnasai i anfon chwaraewyr o bob math i dynnu ei sylw ar y ffordd, "ac yr wyt yn awr wedi cael ateb i dy gwestiwn; fel yna yr wyf innau yn ceisio myned drwy y byd."
Ffyddlon i'w Air
CYFOETH, heb gyfiawnder," medd un o ddoetheiriau yr India, diwerth ydyw." Yr oedd unwaith frenin uchel (Raja) na thorrai byth mo'i air. Er ceisio cefnogi ei ddeiliaid i fasnachu, addawodd y byddai iddo ef brynu beth bynnag a fyddai'n weddill heb ei werthu yn y farchnad ar ddiwedd y dydd, pa mor werthfawr neu ddiwerth bynnag a fyddai. Un diwrnod, er mwyn rhoddi prawf ar y brenin, dygodd Brahmin ddelw o'r dduwies A-Lakshmi i'r farchnad. (Lakshmi ydyw enw duwies cyfoeth neu ffawd dda; seinir yr enw Loki; o'r gair hwn y tardd y Saesneg luck. Ystyr A-Lakshmi ydyw "heb gyfoeth," neu "ffawd ddrwg"). Y dduwies hon sy'n dwyn aflwydd i ran dynion, ac oherwydd hynny ni phrynai neb ei delw. Ond rhoddasai y brenin ei air y prynai ef beth bynnag oedd yn aros heb ei werthu. Er mwyn bod yn ffyddlon i'w air, prynodd hi, ac aeth â hi i'w balas. Ar unwaith dechreuodd y duwiau a'r duwiesau eraill fyned allan, o un i un. Daeth Tlodi i mewn, ac Afiechyd; bu farw meibion a merched y brenin; ymadawodd Heddwch hefyd, a thorrodd rhyfel allan yn y deyrnas. Yn olaf oll, gwelodd y brenin fod duw Cyfiawnder yn hwylio i adael y palas. Ymaflodd y brenin ynddo, ac ni oddefai iddo symud. "Ni chei di fynd oddi yma," meddai, "oherwydd er dy fwyn di yn unig, duw Cyfiawnder a Gwirionedd, yr wyf fi yn gorfod dioddef yr holl bethau hyn." Felly trodd y duw yn ôl. Cyn hir dechreuodd y duwiau eraill ddyfod yn ôl hefyd, ac ymgrymasant gyda'i gilydd gerbron y brenin gan ganu ag unllais: "Lle byddo Cyfiawnder, yno y daw Buddugoliaeth yn y diwedd." Trwy ei ffyddlondeb i'w air sicrhaodd y brenin lwyddiant bythol i'w deyrnas.
Y Cariad sy'n Cymell
AETH heliwr yn Affrica allan un noson i geisio dal rhyw anifail yn ymborth iddo ef a'i deulu. Tybiodd glywed sŵn ewig (deer) yn y drysni; ac yn y llwyd-olau gwelodd rywbeth yn symud. Taniodd ei ddryll, ac er ei fraw gwelodd ei fod wedi saethu dyn.
Ni wyddai beth i'w wneud. Meddyliodd ar y cyntaf am ffoi; yna meddyliodd am adael y dyn yn y goedwig, a gadael i'w deulu feddwl ei fod wedi ei ladd a'i fwyta gan fwystfil rheibus. Ond yn y diwedd penderfynodd fyned i'r pentref ac adrodd i'r pennaeth am y ddamwain. Bu cynnwrf mawr yn y pentref,-rhai am ei gosbi a'i ladd, eraill am ei ollwng yn rhydd. O'r diwedd ei ollwng yn rhydd a wnaed.
Ychydig amser ar ôl hyn yr oedd y dyn yn y goedwig yn hela drachefn. Yn sydyn daeth wyneb yn wyneb â llewpard. Taniodd, ond ni lwyddodd i wneud rhagor na'i glwyfo. Neidiodd y creadur cynddeiriog ato; trawodd yntau ef â'i wn â'i holl nerth. Torrodd
Y Taj Mahal, India
Rhai o Benaethiaid Lushai
y gwn yn ddau ddarn. Nid oedd ganddo yn awr ond ei ddwylo noeth i ymladd â'r llewpard. Clwyfwyd a rhwygwyd ef yn enbyd.
Yn ffodus digwyddodd helwyr eraill glywed ei gri, a phrysurasant ato. Gorweddai'r dyn yn anymwybodol, a'r llewpard yn farw wrth ei ochr. Gwnaethant stretcher o ganghennau’r coed, a chludasant ef i'r pentref. Yno ceisiodd y cenhadwr ei ymgeleddu; ond yr oedd ei glwyfau mor fawr ac mor lluosog fel na feddai ar ddigon o lint a bandages a chyffyriau i'w trin yn briodol. Yr oedd yr orsaf genhadol agosaf gan milltir o ffordd oddi yno. Os oedd bywyd y dyn i'w achub, rhaid oedd i rywun gychwyn tuag yno y foment honno i geisio'r feddyginiaeth angenrheidiol. Gofynnodd y cenhadwr a wnai rhywun gynnig myned. Wedi moment o ddistawrwydd, dywedodd un gŵr ieuanc, yr hwn oedd Gristion, yn dawel, "Mi af fi, Bwana (Athro)."
Cychwynnodd ar unwaith. Can milltir yno, a chan milltir yn ôl-nid oedd un math o ffyrdd yn y wlad; rhaid oedd myned trwy leoedd anial, trwy goedwigoedd lle llechai pob rhyw fath o fwystfilod peryglus, a thros afonydd a chorsydd, a thrwy bentrefi llwythau dieithr a drwgdybus, na wyddai ef air o'u hiaith. Ond ymlaen yr aeth, heb orffwys a heb ymborth. Cymerodd iddo saith niwrnod a saith noson o deithio caled, ac yna, er llawenydd i bawb, cyrhaeddodd i'w bentref yn ôl.
Wedi trin archollion y claf, aeth y cenhadwr at y bachgen gan ddatgan ei edmygedd o'i ysbryd gwrol: "Hoffwn," ebe'r cenhadwr, "gyflwyno rhodd iti am dy waith." Cynhyrfodd y gŵr ieuanc drwyddo. "Na! na! athro," meddai yn gadarn; "ni chymeraf ddim gennych chwi na neb arall." "Wel, beth a'th gymhellodd i wneud cymaint dros ddyn nad ydyw yn un o dy deulu?" Ar ôl peth distawrwydd atebodd y bachgen: "Athro, y dyn yna saethodd ac a laddodd fy mrawd. Chwi wyddoch nad ydyw yn Gristion, a meddyliais, pe gwnawn i hyn drosto, y gallwn, efallai, ei ennill ef at Iesu Grist."
Mil o Filltiroedd i'r Ysgol
EDRYDD un o genhadon Cymdeithas Eglwys Loegr hanes bachgen a deithiodd yn agos i fil o filltiroedd,-yn fanwl, naw cant a phedwar ugain milltir, er mwyn cael addysg. Ei enw ydyw Heruye Radda. Bachgen o wlad Abysinia ydoedd, rhyw bymtheg neu un ar bymtheg oed.
Mewn tref gant a thrigain milltir o'i gartref cyfarfu â bachgen a fynychai ysgol genhadol yn perthyn i Genhadaeth o Sweden. Perswadiodd y bachgen hwn ef i ddyfod gydag ef i'r ysgol. Yno dysgodd lawer mwy am Dduw nag a ddysgasid iddo yn hen gerfydd lygredig ei wlad,-crefydd sy'n gymysg o Iddewiaeth, Mahometaniaeth a phaganiaeth. Soniai yn y tŷ lle lletyai am yr hyn a ddysgai yn yr ysgol; digiodd gŵr y tŷ gymaint fel y cadwodd ef un tro yn rhwym mewn cadwynau haearn trymion am bum niwrnod ar hugain. Ond yr oedd syched ar Heruye am wybodaeth, ac yr oedd yn benderfynol o ddysgu, gan nad faint a fyddai raid iddo ddioddef.
Un diwrnod digwyddodd cenhadwr o Kenya, gwlad fawr arall yn nwyrain Affrica, fod ar daith drwy Abysinia, ac aeth Heruye i'w wrando yn siarad. Dechreuodd feddwl mor ddymunol a fyddai cael byw mewn gwlad lle'r oedd dynion fel y cenhadwr hwn wrth law o hyd i ddysgu a goleuo. Cododd awydd ynddo am fyned i Kenya, ac ni chai lonydd yn ei feddwl nos na dydd. Yr oedd eisoes gant a thrigain milltir o'i gartref, ac yr oedd terfyn agosaf gwlad Kenya bedwar cant ac ugain o filltiroedd o'r fan lle'r oedd. Penderfynodd, fodd bynnag, fyned yno, costied a gostio.
Perswadiodd bedwar o fechgyn eraill i fyned gydag ef. Cychwynasant eu pump i'w taith faith. Nid oedd ganddynt ond ychydig geiniogau tuag at brynu ymborth ar y daith. Yr oedd gan un ohonynt hefyd gopi o Efengyl Ioan; heblaw hynny, ni feddent ddim ond y dillad y safent ynddynt. Ymhen ychydig ddyddiau digalonnodd tri o'r bechgyn, a throesant yn ôl; ond penderfynodd Heruye a'i gydymaith ddal ymlaen.
Cymerodd iddynt chwe mis cyfan i gerdded y pedwar cant ac ugain o filltiroedd i derfyn agosaf gwlad Kenya. Gorweddai eu llwybr gan mwyaf drwy anialwch, ac yr oeddynt mewn peryglon beunydd,—peryglon oddi wrth ddynion gwylltion a bwystfilod gwylltion. Gwelsant ar eu ffordd gyrff dynion a gwympasant neu a laddesid. O'r diwedd, yn lluddedig iawn, cyraeddasant orsaf y Llywodraeth Brydeinig ar derfynau Kenya. Ond ni feddent ar drwydded (passport), ac ni fedrai'r swyddog, gan hynny, ganiatáu iddynt fyned ymlaen. Arosasant yn y lle hwn dri mis. Gwyddai cydymaith Heruye ychydig Saesneg, a chafodd waith fel clerc; ond trawyd Heruye yn wael, a bu am wythnosau yn yr Ysbyty. Penderfynodd ei gyfaill aros lle'r ydoedd, ond rhoddodd, yn garedig iawn, ran o'i enillion i Heruye i'w helpu i orffen ei daith. Teithiodd Heruye o orsaf y Llywodraeth i orsaf agosaf y rheilffordd—pellter o 120 milltir—mewn motor lorry, ac yna aeth ymlaen i Nairobi, 180 milltir arall, gyda'r trên.
Nid oedd yn adnabod neb yn Nairobi, ac ni ddeallai ddim o iaith y wlad. Rhoddasai swyddog y Llywodraeth lythyr iddo at swyddog yn Nairobi, a chyflwynodd yntau ef i sylw un o genhadon Eglwys Loegr. Er ei syndod pwy a ddigwyddodd y cenhadwr hwnnw fod ond y gŵr a glywsai yn pregethu yn ei wlad ei hun, yn Abysinia draw. Adroddodd ei hanes, a gwnaed trefniadau iddo fyned i'r ysgol. Dysgodd iaith Nairobi, y Swahili, yn gyflym. Dywed y cenhadwr amdano ei fod "yn un o'r bechgyn mwyaf dymunol a boneddigaidd a welodd erioed," ac mai ei ddymuniad pennaf yn awr ydyw "dysgu gymaint ag a all yn yr ysgol a dychwelyd yn genhadwr at ei bobl ei hun yn Abysinia."
"Duw sy'n Bopeth i Bawb"
MEDD y Mahometaniaid gant namyn un o enwau ar Dduw (Allah), a disgwylir i bob Mahometan eu hadrodd pan weddia, gan eu cyfrif bob yn un ac un ar ei rês paderau (rosary) a wisgir yn gyffredin o amgylch y gwddf. Dichon na fedrai llawer o'n darllenwyr, hen nac ieuanc, adrodd cant namyn un o enwau a geir yn y Beibl ar Dduw. Gwyddom alw Duw yn fynych wrth enwau megis Tŵr, Craig, Tarian,-pob un ohonynt yn awgrymu bod Duw yn amddiffyn i'w bobl. Rhoddwyd iddo enw arall gan un o lwythau Affrica,-Duw y Waywffon (the Spear-God).
Mewn rhan o'r Sudan, y wlad dywyll honno yn Affrica, ceir llwyth lluosog a elwir y Dinka, pobl wrol, yn meddu ar lawer o hynodion, a'u prif arf i ymosod ac i amddiffyn ydyw'r waywffon. Gallant daro gyda hi hyd at drwch y blewyn. Un noswaith cyrhaeddodd cenhadwr, yn flin gan ei daith, i un o bentrefi y Dinka, rhyw ugain milltir oddi wrth lan afon Nil. Yn ebrwydd wedi iddo gyrraedd, daeth dyn yno o bentref arall bum milltir o ffordd, gan ddweud fod ei eneth fach wedi llosgi yn ddrwg; a oedd gan yr Hakim Gwer (Hakim, meddyg; Gwer, athro) ryw feddyginiaeth a wnai leddfu ei phoen? Addawodd y cenhadwr ddyfod yno yn ddioed, ac wedi cael tamaid brysiog o fwyd cychwynnodd i'r daith. Cymerodd ei feisicl ("y mul haearn" fel y geilw'r Dinka ef), gydag ef. Yn fuan yr oedd yn myned trwy ganol glaswellt uchel, troedfedd neu ddwy yn uwch na'i ben. Llwybr cul a throellog oedd ganddo i fyned ar hyd-ddo, a'r glaswellt yn fynych yn taro yn erbyn ei wyneb a'i freichiau, ac yn myned i mewn i olwynion ei feisicl gan ei rwystro i fynd ymlaen.
Pan oddeutu hanner y ffordd clywodd lew yn rhuo yn y glaswellt. Ni fedrai ei weled, ond gwyddai oddi wrth y sŵn ei fod yn agos iawn ato. Neidiodd oddi ar gefn y "mul haearn." Safodd ar y llwybr, a mur o laswellt uchel, trwchus, o bobtu iddo. Petrusai am foment beth i'w wneud. Yr oedd ar yr eneth fach angen ei help ar frys, ac eto, pe cai y llew afael arno, ni fedrai ei helpu hi na neb arall byth. Anfonodd saeth-weddi at Dduw, ac ar amrantiad daeth yr ateb mewn adnod a fflachiodd i'w feddwl. Yr adnod oedd hon: "A rua y llew yn y goedwig, heb ganddo ysglyfaeth?" (Amos iii, 4). Atebodd cenhadwr y cwestiwn iddo'i hun: "Na," meddai, "ni fuasai'r llew yn rhuo fel hyn, gan ddychryn ymaith bob ewig a phob bwch, oni bai ei fod eisoes wedi dal rhywbeth i ysglyfaethu arno. Galw y mae, mae'n debyg, ar ei gydymaith i gyd-wledda ag ef; a phe clywai fy sŵn i yn myned drwy'r glaswellt, nid yw'n debyg y trafferthai i adael ei ysglyfaeth, a dyfod ar fy ôl."
Neidiodd drachefn ar gefn ei feisicl; cyrhaeddodd y pentref yn ddiogel, a thriniodd friwiau y plentyn. Yn y man hwyliodd i ddychwelyd adref, ac fel y gadawai y pentref gofynnodd rhai o'r dynion iddo a glywsai lew yn rhuo pan ar ei ffordd yno? Pan atebodd yn gadarnhaol, dywedodd un ohonynt wrtho, "Gwer! ni ddylet deithio trwy'r glaswellt hir heb waywffon i amddiffyn dy hun. Er eu syndod atebodd, "Ni byddaf byth yn teithio i unman heb fy ngwaywffon." Edrychasant arno, ac ar ei feisicl, ac meddent, "Ni welwn ni yr un waywffon; pa le y mae hi?" "Duw yw fy ngwaywffon i; mae'n fy am-ddiffyn pa le bynnag yr af." Cyffyrddodd yr ateb galon ei wrandawyr; gallent ddeall y gymhariaeth yn rhwydd. "Mae eich Duw chwi," meddent, "yn bob peth i bawb," a byth er hynny soniant am y cenhadwr fel "Gwas y Duw sy'n waywffon."
Gwron Livingstonia
UN o ramantau mwyaf rhyfeddol ymgyrch cenhadol y ganrif ddiweddaf ydyw hanes Robert Laws, M.D., D.D., Livingstonia. Treuliodd ddeuddeng mlynedd a deugain yn Affrica, o 1875 hyd 1927. Bu farw ym mis Awst, 1934.
Pan fu farw Dr. Livingstone yn 1873, clywyd ei sialens i efengyleiddio'r Cyfandir Tywyll yn holl eglwysi'r Ysgotland, ac un o'r rhai cyntaf i ateb yr alwad oedd Robert Laws,-efrydydd ieuanc, pedair ar hugain oed, o amgylchiadau hynod gyffredin, ond wedi ei fendithio â gwroldeb a phenderfyniad di-ildio. Nid aeth cenhadwr erioed i wlad fwy barbaraidd na'r diriogaeth yr anturiodd ef iddi. Gwelid yno holl ddrygau paganiaeth yn eu ffurf waethaf a chreulonaf. Ar derfyn pum mlynedd cyntaf ei lafur, dyma, fe ddywedid, yr hyn oedd gan y Genhadaeth i'w ddangos fel ffrwyth ei gwaith: "Pump o feddau cenhadon; ugain mil o bunnau wedi eu gwario; nifer y dychweledigion,—un!" Erbyn heddiw ceir yn y wlad honno dros drigain mil o Gristionogion, a thros wyth gant o ysgolion. Rhoddwn y dyfyniadau anghysylltiol a ganlyn o'i Gofiant ac o'r llu ysgrifau sydd wedi ymddangos amdano.
Gofynnodd y Parch. W. P. Young i un o'r brodorion yn Livingstonia, gŵr o'r enw Yuraya Choiwa, pa gyfrif a roddai am ddylanwad nodedig Dr. Laws ar y bobl. Atebodd Yuraya: "Pethau fel hyn sy'n cyfrif amdano. 'Rwy'n cofio, un noson wyllt, dywyll, ystormus, ar ganol y nos cymerwyd dyn yn wael, ac yn wael iawn, ym mhentref y Gogo. Nid oedd Dr. Laws wedi bod ond ychydig fisoedd yn y wlad yr adeg honno. Yr oedd y teulu yn drallodus dros ben, ac yn awyddus am gael y cenhadwr i weled y claf. Ond atebodd y cymdogion: "Waeth i chwi heb nag anfon; ddaw yr un dyn gwyn o'i wely cysurus ar noson fel hon i weld rhai o'n bath ni!" Dywedodd Yuraya, "Mi treiaf o." Aeth at dŷ y cenhadwr; curodd ar y drws. Yn y fan wele lais oddi mewn yn galw, "Pwy sydd yna? beth sydd yn bod?" Atebodd Yuraya, "Mae yna ddyn yn sâl iawn yn y pentref." "O'r gorau, byddaf yn barod mewn pum munud." Ymhen pum munud yr oedd y ddau yn cerdded cyn gyflymed ag y medrent drwy'r storm a'r tywyllwch, ac arhosodd y meddyg wrth wely'r claf ar hyd y nos. Achubwyd bywyd y dyn. Pethau fel yna sy'n cyfrif am ddylanwad Dr. Laws."
Dywed Mrs. A. E. Mackenzie, a fu'n genhades yn Livingstonia, pan gynigiodd hi ei hun i'r gwaith, ei galw i gyfarfod Dr. Laws er cael ymddiddan ag ef. Wedi gofyn iddi ychydig gwestiynau am ei haddysg, a hynny yn bur gwta, gofynnodd yn sydyn: "Wyddoch chi sut i fyw hefo draenog (hedgehog)?" Edrychodd ym myw fy llygad, heb gysgod o wên ar ei wyneb. Wedi imi gael fy anadl, dywedais fy mod wedi cael ychydig brofiad o fyw gyda phobl felly. Ei gwestiwn nesaf oedd, 'Wyddoch chi sut i sgwrio llawr?' Rhaid oedd imi ateb na fûm erioed yn treio, 'ond 'rwyf yn siwr,' meddwn, 'y medrwn ddysgu.' Yna dywedodd wrthyf, braidd yn chwyrn, ac eto yn garedig: 'Peidiwch â meddwl am fynd i Affrica i fyw fel y brodorion, mewn bwthyn gwael o glai, ac i fwyta eich bwyd allan o lestri enamel, ac i ymwadu â phob cysuron. Nid eich bedd chwi sydd ar Dduw ei eisiau, ond eich gwaith, a'ch gwaith gorau. Fedrwch chwi byth wneud eich gwaith gorau os byddwch byw mewn amgylchoedd salw. Yr ydych yn mynd i Affrica i godi'r trigolion, nid i ddisgyn i'w lefel hwy. A ydych yn hoff o fiwsig, ac o ddarluniau prydferth, ac o ddarllen llyfrau? Ewch a digon ohonynt gyda chwi. Peidiwch â mynd a llyfrau crefyddol yn unig. Os ydyw Alice in Wonderland gennych, ewch ag ef gyda chwi, a llyfrau eraill i wneud i chwi chwerthin pan fyddwch yn teimlo yn isel eich meddwl. Ewch a phethau i wneud i'ch ystafell edrych yn siriol a phrydferth, a llestri prydferth i'w rhoi ar eich bwrdd. Yr ydych yn sicr o deimlo weithiau fod pob awydd am fwyd wedi cilio, ond bydd bwrdd â llestri da arno yn siwr o godi blys arnoch am fwyd.' Cyn imi ei adael, aeth y Doctor i weddi, a'i air olaf imi oedd hwn: 'Cofiwch, eich gwaith, nid eich bedd, sydd ar Dduw ei eisiau. Mynnwch synnwyr cyffredin wedi ei sancteiddio."
Un bore daeth dau negro talgryf â'u gwragedd at dŷ Dr. Laws. Cwerylai y ddwy wraig beunydd. Y bore hwnnw aeth y ffrae yn ymladd, a brathodd un fysedd ei chymdoges yn greulon. Methai'r gwŷr a chael trefn arnynt, ac apeliasant am gymorth y cenhadwr. Aeth y meddyg i'r dispensary, a daeth allan gyda darnau o sticking plaster. Wedi rhwymo'r bysedd dolurus, gosododd ddarn o'r plaster ar draws genau y dioddefydd, o'r trwyn i'r ên; ac ar enau y llall, oedd yn amlwg y fwyaf tafodrydd o'r ddwy, rhoddodd ddau ddarn, a gorchmynnodd hwy i ddychwelyd gyda'r hwyr i gael eu tynnu ymaith. Ymdreiglai'r gwŷr gan chwerthin, ac nid oedd ball ar eu hedmygedd o "feddyginiaeth" effeithiol y dyn gwyn.
Ymddiddanai dau bagan am ryw droseddau a gyflawnesid y dyddiau hynny. "Rhyfedd iawn," meddai un, "gan fod yr Azungu (y dynion gwyn) mor glyfar, a chynifer o bethau ganddynt, na buasai ganddynt ryw ffisig i wneud dynion drwg yn ddynion da." "Ond y mae ganddynt," atebai'r llall. "Beth ydyw?" "Llyfr Duw," oedd yr ateb.
"Pa fodd y mae'r dyn gwyn yn gwybod yr holl bethau yma?" gofynnai un o'r brodorion i Dr. Laws, gan gyfeirio at ei fedr ef a'i gyd-genhadon i wneud gwaith saer, a thrin y tir, ac ysgrifennu, a gwneud dillad, etc. Estynnodd Dr. Laws y Beibl, ac meddai: "Yr oedd ein hynafiaid mor isel ac anwybodus a chwithau, ond rhoisant ufudd-dod i'r Llyfr hwn, ac nid yn unig fe gawsant dangnefedd yn eu calon, ond llwyddasant mewn pethau allanol hefyd."
Dygwyd pagan tlawd at Dr. Laws wedi ei archolli yn ddifrifol. Ni ellid gwneud dim i'w helpu. Tra'n gorwedd yn gwaedu i farwolaeth, llefai yn ddibaid: "Rwy'n mynd, ddyn gwyn! I ble 'rydwy'n mynd, ddyn gwyn?" "Am ddyddiau," meddai'r cenhadwr, "ni allwn gael ei eiriau o'm clustiau. O na byddai i'w gri chwerw dreiddio trwy Brydain i gyd!"
Gofynnwyd i'r cenhadwr gan gyfaill: "Wrth edrych yn ôl dros eich hanner canrif o wasanaeth, Doctor, beth ydyw'r argraff ddyfnaf a adawyd ar eich meddwl?" Atebodd yn dawel: "Rhagluniaeth Duw a'i gard, yn ein harwain a'n cyfarwyddo, ac yn cyflawni Ei fwriadau Ei Hun a'n dymuniadau uchaf ninnau mewn ffyrdd na wyddem ni. Dioddefais ryw gymaint, 'rwy'n addef; ond
Un o ddilynwyr Mahomet
Ysgol Laithyngkot
pan oedd pethau waethaf yr oedd Duw agosaf. Po fwyaf y perygl, agosaf y teimlwn Ei bresenoldeb."
Ar derfyn ei anerchiad gerbron y Gymanfa yn yr Ysgotland, dywedodd: "Mae'r anawsterau yn fawr, ond,—y mae Duw yn fwy!"
Toddi'r Galon Galed
YMHLITH aml flinderau China y blynyddoedd hyn nid y lleiaf ydyw'r cwmnïau o ysbeilwyr (brigands) sy'n tramwyo'r wlad, gan daenu braw a dinistr pa le bynnag yr ânt. Tramwyant yn gwmnïau o rai cannoedd mewn rhif—dynion arfog, creulon, didostur, na phetrusant ddinistrio eiddo, nac ychwaith boenydio a lladd y neb a syrthio i'w dwylo. Rhoddant weithiau bentrefi cyfan ar dân; saethant y trigolion, neu dygant rai ohonynt ymaith i'w dal yn garcharorion hyd oni thelir pridwerth i'w rhyddhau. Ofnir hwy yn fwy gan eu cyd-wladwyr na byddinoedd yr estroniaid. Cafwyd prawf rhyfeddol yn ddiweddar fod "Stori y Groes" yn medru cyffwrdd calonnau hyd yn oed ddynion fel y rhain.
Y Parch. T. Darlington, cenhadwr gyda'r China Inland Mission, a adroddai yr hanes yma yn ddiweddar yn un o gyfarfodydd y Feibl Gymdeithas. Un noswaith daeth cwmni o ysbeilwyr, yn rhifo dros ddau gant, i'r dref lle'r oedd Mr. Darlington a'i wraig yn byw. Y peth cyntaf a wnaethant oedd saethu nifer o blant diniwed oedd yn chwarae ar yr heolydd. Dyna eu ffordd o ddangos i'r trigolion nad oeddynt "am sefyll dim nonsens." Dechreuasant ysbeilio y tai a'r temlau, a chyhoeddasant nad oedd neb i fyned allan o'u tai. Golygai hyn na fedrai'r cenhadwr a'i wraig fynd ymlaen gyda'u gwaith; ni chaent ymweled, ac ni chai neb o'r bobl ymweled â hwy. Penderfynasant, modd bynnag, agor y capel, oedd yn gysylltiedig â'u tŷ, a gwahoddasant yr ysbeilwyr i ddod i mewn iddo. Dechreuasant trwy chwarae tôn neu ddwy ar yr harmonium ac ar y cornet. Daeth y dyhirod i mewn, y naill ar ôl y llall, hyd oni lanwyd y lle. Cymerodd y cenhadwr ei Destament yn ei law, a dechreuodd ddarllen hanes Ing yr Ardd a hanes y Croeshoeliad. Ni ddywedodd air ei hunan—dim ond darllen yn syml, ac yna ychwanegodd, "Os dowch yma nos yfory, darllenaf yr hanes i chwi eto."
Y noswaith ddilynol digwyddodd yr un peth drachefn, a phob nos trwy'r wythnos. Yr oedd y capel yn orlawn, noswaith ar ôl noswaith,—yn orlawn o ysbeilwyr gwaedlyd, llofruddiog. Erbyn diwedd yr wythnos, teimlai'r cenhadwr yn sicr fod rhyw ddylanwad rhyfedd wedi ei gynyrchu, a mentrodd wneud apêl. Dywedodd: "Os dymuna rhai ohonoch dderbyn y Crist hwn fel eich Gwaredwr, dowch ymlaen i'r fan yma, ac ewch ar eich gliniau i ofyn am faddeuant. Ar y gair cerddodd tri ar ddeg ymlaen, a'r dagrau yn rhedeg i lawr eu gruddiau. Dagrau ar ruddiau dynion na wyddent ddim am dynerwch na thosturi,-dynion a laddent eu gelynion yn y modd creulonaf, ac a dynnent eu calonnau allan o'u cyrff i'w bwyta! Cyn iddynt ymadael dywedodd y cenhadwr y byddai'n barod i gychwyn dosbarth gyda hwy drannoeth, i astudio hanes Iesu Grist, os dymunent hynny.
Trannoeth, tua hanner awr wedi pedwar yn y bore, deffrowyd y cenhadwr gan sŵn y tuallan i'w dŷ. Wedi myned allan gwelodd ei "ddosbarth" yn disgwyl amdano, a phob un ag arian yn ei law i dalu am ei Feibl! Nid yn unig bu cyfnewidiad trwyadl ym mywyd y tri ar ddeg, ond arweiniwyd amryw eraill o'r cwmni i roddi eu hunain i Grist.
Gadawsant y cwmni o ysbeilwyr ac ymunasant â'r Fyddin,—â chatrawd yn yr hon yr oedd Cristionyn gadfridog. Derbyniodd y cenhadwr lythyr oddi wrth y cadfridog yn dweud bod yr holl ddynion hyn "yn Gristionogion eiddgar," ac ychwanegai: "Y mae gennym yn awr dros bedwar cant o ddynion yn y gatrawd hon sydd wedi eu bedyddio yn enw Iesu Grist!"
Hanes syml y Groes a wnaeth y gwaith. "Pa galon mor galed na thôdd!"
Yr Apostol a'r Lleidr
EDRYDD y Deon Farrar yn ei gyfrol "The Pupils of St. John," hanes a geir gan ysgrifennwr bore am yr Apostol Ioan yn ei hen ddyddiau. Arferai'r Apostol, a chwmni o'r credinwyr, gyfarfod yn nhŷ Tewdwr (Theodore), a deuai'r saint ynghyd i wrando gydag eiddgarwch mawr, o enau'r disgybl yr hwn yr oedd yr Iesu yn ei garu, ei atgofion am ei Arglwydd. Ceid yn y cwmni bobl o bob gradd a sefyllfa,—cyfoethog a thlawd, dysgedig ac annysgedig, caeth a rhydd, Iddew a chenedl-ddyn.
Sylwasai'r Apostol yn arbennig ar un gŵr ieuanc a wrandawai gydag astudrwydd mawr. Hoffodd ef, ac wedi ymddiddan ag ef, rhoddodd ef yng ngofal yr Esgob i'w baratoi ar gyfer ei fedyddio. "Gadawaf y trysor hwn yn dy ofal," meddai wrth yr Esgob, pan ymadawai â'r ddinas.
Am beth amser aeth popeth ymlaen yn foddhaol. Dilynai'r gŵr ieuanc gynulliadau’r saint yn gyson; ac yna, yn raddol, dechreuodd gilio'n ôl. Profodd gwawd ei gyfeillion yn fwy nag a fedrai ei ddal. Cyn hir collwyd golwg arno yn llwyr, ond cafwyd sicrwydd yn y man ei fod wedi ymuno â chwmni o ladron a deithient y wlad, ac mai ef oedd eu harweinydd.
Rhai blynyddoedd yn ddiweddarach, ac Ioan bellach mewn oedran mawr iawn, ymwelodd drachefn â thŷ Tewdwr, a chyfarfu yno â'r Esgob. "Pa le mae'r trysor a adewais yn dy ofal?" gofynnodd yn ddioed. Anghofiasai'r Esgob bopeth amdano, a bu ennyd heb ddeall beth a olygai'r Apostol. Yna atebodd: "Mae'n ddrwg gennyf: collasom ef."
"Pa beth? a ydyw wedi marw?"
"Na, gwaeth na hynny; ef heddiw ydyw arweinydd cwmni o ladron, y mae eu harswyd trwy'r wlad."
"Pa le y dof o hyd iddo?" gofynnodd Ioan. Rhoddodd orchymyn i gyfrwyo ei farch. "Af ato ar fy union," meddai.
Protestiodd yr Esgob yn erbyn y fath fwriad: "Maent yn sicr o dy ladd," meddai.
Atebodd yr hen ddisgybl yn dawel: "Bu fy Arglwydd farw er fy mwyn i, ac oni ddylwn innau fod yn fodlon i farw er mwyn y dyn hwn?"
Ni bu ei genhadaeth yn ofer. Y Saboth dilynol, eisteddai'r Apostol ac arweinydd y cwmni lladron, ochr yn ochr â'i gilydd, wrth y Bwrdd, ar doriad y bara.
Swynion Mahometanaidd
YM mhob gwlad Fahometanaidd gwneir defnydd helaeth o swynion (charms) i amddiffyn y "ffyddloniaid" rhag dylanwad y llygad mall (the evil eye), a ofnir gymaint. Gwisgir swynion hefyd fel moddion i wella afiechyd a phoen; gwelir hwy wedi eu rhwymo ar y fraich neu'r goes, neu rhyw ran arall o'r corff. Cred y Mahometan yn gryf yn effeithiolrwydd magical cures, a rhoddwn yma ychydig enghreifftiau o'r math ar swynion a arferir ganddynt.
Edrych y Mahometan ar bopeth ysgrifenedig gyda pharch, ac o bydd enw Duw neu adnod o'r Koran (y Beibl Mahometanaidd) yn ysgrifenedig neu'n argraffedig ar ddarn o bapur, golygir ef yn beth cysegredig. Nid yw llawer o'r swynion amgen darnau o bapurau gydag adnodau o'r Koran yn ysgrifenedig arnynt. Rhennir y Koran yn benodau (Suras). Credir bod Sura 77, "Y Rhai Anfonedig," o'i hysgrifennu ar ddarn o bapur a'i gwisgo ar y corff, yn feddyginiaeth anffaeledig i blorynod a chornwydydd (pimples and boils). I dorri newyn neu i liniaru syched, ysgrifenner Sura 26, 78-90, ac adrodder y geiriau un ar hugain o weithiau. Yn amddiffyn i wraig ar enedigaeth plentyn, ysgrifenner Sura 21, adnodau 91-93; gwisger y swyn am ddeugain niwrnod; yna, wedi geni'r plentyn, rhwymer y swyn ar ei gorff ef, a bydd yn amddiffyn iddo.
I wella rhai mathau o afiechyd, yn arbennig doluriau ar y croen, cymerer darn o edafedd, a rhodder tri chwlwm arno, gan adrodd bob tro y gwneir cwlwm, adnod 31 o Sura 14: "Tebyg yw gair drwg i bren drwg, a dorrir uwchben y ddaear ac nid oes iddo le i aros." Yna rhodder yr edafedd ar y claf, a chilia ei anhwyldeb yn fuan. Mewn achos o dwymyn (fever), cymerer edafedd llin, ac adrodder uwch ei phen Sura 94. Ceir y llythyren kaf naw gwaith yn y bennod hon. Pan ddeuer at y llythyren kaf, rhodder cwlwm ar yr edafedd. Yna, os rhwyma'r claf yr edafedd am ei arddwrn chwith, gan roi naw cwlwm arni, iach fydd. I ddistewi plentyn a fyddo'n llefain, rhaid ysgrifennu pennod lled helaeth, ynghydag adnodau eraill, dair gwaith drosodd,-pob llythyren ym mhob gair i fod yn hollol ar wahan ac nid yn rhedeg i'w gilydd. Rhwymer yr ysgrifen wrth gorff y plentyn, a distawa yn ebrwydd.
Ceir rhai swynion ar ffurf "ysgwar," ac wedi eu gwneud i fyny o rifnodau, neu weithiau o lythrennau yn cyfateb i'r ffigurau. Wele enghraifft o'r math yma ar swyn:
| 4 9 2 | d t b | |
| 3 5 7 | neu | j h z |
| 8 1 6 | h a w |
Sylwer, pa fodd bynnag y bydd i'r ffigurau hyn gael eu hadio at ei gilydd ar draws, neu i lawr, neu i fyny, neu o gongl i gongl-bydd eu cyfanswm yn 15. Cyfrifir hwn yn swyn effeithiol iawn ar adeg genedigaeth. Ceir yn yr ysgwar nesaf enghraifft o'r hyn a elwir yn "ysgwar berffaith,"—pedwar ffigur ym mhob cyfeiriad:
11 14 1 8
5 4 15 10
16 9 6 3
2 7 12 13
Gwelir bod y ffigurau hyn, pa ffordd bynnag y bydd inni eu hadio, yn gwneud cyfanswm 0 34-ar draws, i fyny neu i lawr, neu o gongl i gongl. Rhwymer y swyn hwn wrth gorff dyn yn dioddef o dan y frech wen, a diflanna’r haint yn ebrwydd.
Credir bod adrodd rhai geiriau cysegredig yn effeithiol i iacháu anhwylderau neilltuol. Os adroddir y Bismullah (sef y geiriau a geir uwchben rhai o'r Suras: "Yn enw Duw, y Tosturiol, y Trugarog") ni wna un gwenwyn marwol niwed i ddyn. Gelwir nifer o adnodau’r Koran yn "adnodau amddiffyn a noddfa," ac y maent yn effeithiol i iacháu cant o wahanol afiechydon. Dylid aros ar ddiwedd pob adnod a adroddir a gofyn, "Sut yr wyt ti, O afiechyd?" I wella'r ddannodd adrodder y llythrennau sydd o flaen rhai o'r Suras: "ALMS KHY'S HM'SK," a'r adnodau a ganlyn: "Nid oes Dduw one Efe, Arglwydd yr Orsedd gadarn: Bydd lonydd, O boen, yn enw yr Hwn a ddichon, os mynn, ddistewi y gwyntoedd fel y gorweddant yn llonydd ar gefn y môr: Efe yw'r Hwn sy'n clywed ac yn gwybod." Ffordd gyffredin arall o wella afiechyd ydyw ysgrifennu geiriau cysegredig ar fwrdd neu lech neu femrwn, ac yna eu golchi i ffwrdd, ac yfed y dŵr. Bydd rhinwedd y geiriau wedi myned i mewn i'r dŵr.
Gellir defnyddio geiriau cysegredig i ddrygu gelynion, yn gystal ag i iacháu cyfeillion. Os ysgrifennir Sura 30, gan roi'r ysgrifo fewn i gostrel, a'i chuddio oddi mewn i dŷ gelyn, bydd teulu'r gelyn i gyd yn sicr o glafychu. Ysgrifenner Sura 11, adnod 84, ynghydag enw y gelyn y dymunir dial arno, a rhodder yr ysgrif mewn crochan,-pan ddechrau'r dŵr ferwi, dechrau'r gelyn ddioddef.
Gwir na cheir pob Mahometan heddiw yn credu yng ngwerth a gallu'r swynion hyn; gwna'r dosbarth mwyaf goleuedig wawd ohonynt. Edrydd un o'r dosbarth hwn hanes gŵr a honnai bod ganddo swyn anffaeledig i wella'r ddannodd, ond gofalai ddweud wrth bawb a'i prynai y collai'r swyn ei effaith os meddyliai'r dioddefydd am fwnci cyn mynd i'w wely. Yn naturiol iawn, ni fedrai’r dioddefydd beidio â meddwl am fwnci wedi cael y rhybudd. Ceir y lliaws mawr, modd bynnag, mewn gwledydd Mahometanaidd, â ffydd ddiysgog ganddynt yn y pethau hyn, ac megis y bu yng Nghymru gynt, a phob gwlad arall, nid oes ond goleuni'r
Efengyl a ymlid ymaith eu hofergoeledd.
Nodiadau golygu
Bu'r awdur farw cyn 1 Ionawr, 1954, ac mae y llyfr felly yn y parth cyhoeddus mewn gwledydd sydd â thymor hawlfraint bywyd yr awdur ynghyd â 70 o flynyddoedd neu lai.