Drych yr Amseroedd/Dangoseg

Drych yr Amseroedd

gan Robert Jones, Rhoslan

golygwyd gan Hugh Humphreys, Caernarfon

Does dim penodau, fel y cyfryw yn y llyfr hwn, mae'n un ymgom hir yn arddull holiadur. Er mwyn cyfleuster mae wedi ei rannu yma i adrannau lle mae'r testun yn dangos newid pwnc yn yr ymgom.

DANGOSEG

Mr. Wroth, Mr. Walter Cradoc, Mr. William Erbury
Mr. John Williams yn Sir Gaernarfon
Mr. Ellis Rowlands, o Ruthyn, Mr. Vavasor Powell, Mr. Morgan Llwyd
Capel helyg yn Mhlwyf Llangybi. Hwlcyn Llwyd, ei ddiwedd
Mr. Henry Maurice, Mr. Hugh Owen, Bron y clydwr, Mr. William Rowlands
Eto yn y carchar yn yr Amwythig.
Eto ei erlidigaeth a'i waredigaethau

Morgan Llwyd, ei droadigaeth trwy weinidogaeth Mr. Walter Cradoc yn Ngwrecsam
Eto ei lyfrau; Tri Aderyn, &c.
Prophwydoliaethau Morgan Llwyd.
Mr. Vavasor Powell yn Plas teg, Sir Flint
Erlidigaeth yn Mhwllheli.
Edward, y siopwr duwiol yn Abererch, yn achub dyn rhag hunanladdiad
Mr. James Owen—ffoi yn y nos i Sir Feirionydd.
Mr. W. Phillips, ei droadigaeth a'i weinidogaeth yn Mhwllheli.
Mr. John Thomas yn weinidog yn Mhwllheli
Mr. David Williams, eto Richard Thomas, eto yn boddi wrth ochr tir yr Iwerddon.
Mr. Rees Harris, eto Mr. Benjamin Jones
Griffith Williams, esgob Kilkenny, yn urddo Rhys Parry i fod yn gurad Llanllechyd.
Eto yn gadael Palas Ofa i dlodion Llanllechyd

Y gwyr enwog a fuont yn offerynau i gyfieithu yr Ysgrythyrau Sanctaidd i'r iaith Gymraeg, Mr. W. Salisbury, &c.
Amryw argraffiadau o'r Ysgrythyrau Sanctaidd
Sefydliad Cymdeithas y Beiblau Frutanaidd a Thramor—Mr. Charles, o'r Bala, yn offerynol.
Doctor Hoadley, esgob Bangor, ei bregeth
Doctor H. Humphreys, esgob Bangor, ac Owen Griffith, Llanystymdwy

Anwybodaeth a thywyllwch yn gorlenwi y wlad
Diodles—y dull o'i rhoddi i'r tlawd
Y Sul cyntaf ar ol claddu, yr holl deulu yn myned ar eu gliniau ar y bedd, pob un yn dywedyd ei bader
Offrymu mewn claddedigaethau, Pabyddiaeth digymysg
Dywedyd tesni neu ffortun—breuddwydion-ofergoelion
Twmpathau chwareu
Y dull o dreulio y Sabbathau, Gwylmabsantau, &c., claddu y meirw ar y Sabbathau, heidio i'r tafarnau ar ol claddu, yr athrawon yn anfucheddol a chyfeiliornus.

Llythyr dan y gareg, Daroganau Robyn Ddu, aderyn y cyrph, wats farw, a 1620

Mr. Wroth yn dechreu pregethu yn y Deheudir
Mr. Walter Cradoc tua'r un amser.
Mr. Robert Powell, ficar Codegstone, Sir Forganwg, hyd y flwyddyn 1640
Mr. Rees Pritchard, ficar Llanymddyfri, yn cydoesi
Mr. Griffith Jones, person Llanddowror, Sir Gaerfyrddin, yn dechreu pregethu
Ysgolion rhad Mr. Griffith Jones, trwy gynorthwy Mrs. Bevan
Priodoli dechreuad y diwygiad i'r Ysgolion rhad.
John Roberts, Nant Gwrtheyrn, gerllaw Nefyn, ei freuddwyd hynod o flaen y diwygiad yn Ngogledd Cymru
Y diwygiad yn tori allan yn Lloegr, Scotland, Cymru ac America
William Prichard, Glasfryn fawr, plwyf Llangybi, yn cael ei argyhoeddi wrth glywed ei gymydog, Francis Evans, yn darllen ac yn gweddïo gyda ei deulu
Eto yn atal chwareuyddiaethau ar y Sabbath yn ei ardal
Y niwaid o esgeuluso addoliad teulaidd, a'r fendith o'i chyflawni
Mr. Lewis Rees yn dyfod i Bwllheli i bregethu
Mr. Howell Harris, Mr. Jenkin Morgan, yn pregethu ger y Bala
Francis Evans yn myned i'r Bala, ac yn dyfod a Jenkin Morgan i gadw Ysgol yn Glasfryn fawr
Geneth yn caru crefydd yn llwyddo gyda ei nain i gael Jenkin Morgan i bregethu yn y Tywyn, gerllaw Tydweiliog
Mr. Jenkin Morgan yn pregethu yn Glasfryn; dyn yn dyfod i'r oedfa a cherig yn ei boced, i'w hergydio ato; ei enw oedd Richard Dafydd; galwyd ef i gynghori, a bu yn fendith i lawer

Hanes Mr. Howell Harris
Eto yn dyfod i Sir Gaernarfon; yn gwrando y Chancellor yn Llannor yn pregethu yn ei erbyn ef ei hun
Eto yn cael ei erlid yn Mhenmorfa.
Yn Glasfryn fawr yn nhŷ W. Prichard y pregethodd Mr. Harris gyntaf; offeiriad y plwyf yn ei rwystro i bregethu.
Yr ail le y cafodd Mr. Harris bregethu oedd Ty'n Llanfihangel, ger Rhyd y clafdy; nerthoedd gyda'i bregeth.
Yna yn Tywyn Tydweiliog; a llawer yn cael eu galw, &c.
Agwedd y dychweledigion ieuaingc yn more eu crefydd
Yr erlidigaeth yn cynyddu yn ddirfawr; taflu cerig trwy ffenestri capel Pwllheli ar amser addoliad.
Ergydio cerig at y bobl nes y byddai eu gwaed yn llifo wrth fyned i'w cartrefi
Mr. Evan Williams o'r Deheudir yn cael ei guddio mewn cwppwrdd; John Jones, Penrhyn, Llaniestyn, yn diangc o'u gafael
Mr. David Jenkins, offeiriad o'r Deheudir, brawd Daniel Jenkins
Mr. Daniel Rowlands yn pregethu wrth ochr Llan Tydweiliog.

Hanes Mr. Daniel Rowlands.
Mr. Pugh, gweinidog yr Ymneillduwyr yn agos i Langeitho,—trigolion yr ardaloedd yn cyrchu i'w wrando

Arddeliad ar bregethau Mr Rowlands; pregethu amryw droion yn ddiarwybod am yr amser
Gwrandawyr Mr Pugh yn cilio i Langeitho.
Mr. Rowlands yn ymuno â Mr. Howell Harris.
Meistriaid W. Williams, Peter Williams, a Howell Davies.
Cynghorwyr i gynghori; marw Daniel Rowlands.
Hanes Mr. Rowlands yn myned i Sir Gaernarfon.
Pergethu ar y gareg farch, yn Sarn fellteyrn, wrth y Llan
Y bregeth werthfawr
Mr. Price, cyfaill Mr. Rowlands, yn cael ei daro â chareg
Cantorion Llan Nefyn yn canu Salm 119.
Ei atal i bregethu yn Gelli dara, Lleyn, gan dorf o erlidwyr gyda drum
Gorfod myned o Ynys Fôn heb bregethu unwaith
Yr Ymneillduwyr a'r Methodistiaid yn myned ar eu penau eu hunain

Y Canghellwr a'i gyfeillion bob bore Mercher yn pregethu yn Dyneïo yn erbyn Mr. Harris, Mr Rowlands, &c.
Eto yn myned i erlid pregethwyr i Fryn tani, Llannor
Mr. Llwyd, Ty newydd, plwyf Llannor, a'r Canghellwr
Clochydd Llannor yn cyfansoddi Interlute i ddirmygu crefyddwyr
Y Canghellwr yn troi y Clochydd o'i swydd oherwydd ymrafael a fu rhyngddynt
Eto yn rhwygo gwisg uchaf Mr. Lewis Rees â'i gleddyf.
Dorti Ddu a'r Canghellwr
Dorti Ddu yn myned 80 milldir i Llanidloes i ollwng ei budreddi ar ei fedd

Torf o erlidwyr yn curo yn ddidrugaredd, yn Llanaelhaiarn, y rhai a aethent o Leyn i Fôn i wrando Mr. Rowlands
William Prichard yn symud o Lasfryn fawr i Blas Penmynydd
Cael erlidigaeth greulon yno
Mr. Benjamin Thomas yn cael ei erlid yn Minffordd
William Prichard yn symud i Bodlew, gerllaw Llanddaniel; yn gorfod cadw ci mawr i'w amddiffyn rhag yr erlidwyr; dyn o Niwbwrch yn prynu cyllell yn Nghaernarfon i'w ladd
Yn symud o Fodlew i Glwchdyrnog, lle y bu farw
Hanes bywyd William Prichard

Mr, Peter Williams yn pregethu wrth Benrhoe Lleugwy
Y dirmyg a gafodd Mr. Peter Williams yn Nhrefriw
Y bregeth gyntaf yn Llanrwst
Yr erlidwyr yn bwriadu taflu y pregethwr tros y bont i'r afon; trosglwyddo y pregethwr mewn cwch tros yr afon; gorfod diffodd y canwyllau a chuddio Morris Griffith, y pregethwr, mewn cist, a chlo arno.
Ychydig yn Ngwynedd wedi derbyn doniau i bregethu
John Richards, Bryniog uchaf, gerllaw Llanrwst.
Yn pregethu gerllaw mynwentydd pan y byddai y bobl yn dyfod o'r Llanau
Barn ar ŵr urddasol am erlid pregethwr yn agos i Drefriw

Lewis Evan yn pregethu ar fryn gerllaw y ffordd o Wytherin.
Yr erlidwyr wedi rhoddi powdr gwn yn y ddaear yn Llansannan, lle yr oedd y bregeth i fod; dyn yn ei ganfod cyn y bregeth; felly amddiffynodd Duw ei bobl.
Y pregethwyr yn cael eu llusgo i'r Pwll grawys, Dinbych.
Yr erlidwyr yn anog ci i rwygo y pregethwr, yn lle hyny ymaflodd yn ffroenau y march, a diangodd y pregethwr.
Yr erlidwyr yn ymddwyn yn annynol at ferched crefyddol
Gwerthu eiddo Thomas Llwyd, a'i yspeilio o'r cyfan oedd ganddo, o herwydd ei grefydd.
Defnyddio y gyfraith i gospi yr erlidwyr.
Erlid a gwawd ar ŵr a gwraig am dderbyn pregethu i'w tŷ yn Henllan, yn agos i Ddinbych, ac amddiffyniad Duw iddynt.
Taran yn dychrynu erlidwyr y gŵr hwn yn Llanelwy
Lewis Evan yn cael ei daro gan ddyn ar bont yn Nyffryn Clwyd nes oedd ei waed yn llifo; deuddeng mis yn ngharchar
Yr erlidwyr yn rhuthro ar ŵr boneddig (yr hwn y dygwyddodd fod cadach am ei ben,) gan ei faeddu yn ddidrugaredd, gan feddwl mai pregethwr oedd.
Pan ddaeth y pregethwr i'r dref ni feiddiodd neb ei erlid.
Tro cyffelyb yn Nghorwen.
Erlid mawr yn Llofft wen, yn agos i Adwy y clawdd
Erlid Mr. Peter Williams.
Mr. David Williams yn pregethu yn agos i Gaergwrle, Sir Fflint; llu o erlidwyr yn dyfod am ben y tŷ
Y drws yn cael ei agor iddo i bregethu iddynt ar ochr y ffordd wrth oleuni y lloer
Edward Jones, gerllaw Treffynon, a deimlodd wg Duw ar ei gydwybod am floeddio gyda dynion annuwiol
Gwylmabsant yn Rhuddlan bob Sabbath tra y parhai y cynauaf, lle y cyflogid medelwyr dros yr wythnos, &c.
William Griffith, o'r Wyddgrug, yn pregethu ar yr heol; cael ei luchio â thom a cherig, a'i lusgo a'i faeddu yo ddidosturi. 65
Pregethwr yn cael ei waredu o law yr erlidwyr
Gelyniaeth ficar Rhuddlan a'i wraig i grefydd; barn Duw arno
Eto Edward Hughes; eto Thomas Jones
Jane Jones, mammaeth ymgeleddgar i achos yr Arglwydd
Y bregeth gyntaf yn ei thŷ.
Yr Ysgol rad a'r Ysgol nos yno yn foddion i daweln yr erlidigaeth
Deg o wŷr ieuaingc yn cael eu galw dan yr un bregeth.

Yr erlidwyr drwy deg, a thrwy fygythion, am atal llwyddiant crefydd; yr offeiriadau yn pregethu yn ei herbyn; anfon gwarantau i ddal y ddal y pregethwyr
Hugh Thomas yn gorfod ymguddio
Dal Hugh Griffith gerllaw Aberdaron
Dal Morgan Griffith, gŵr gweddw, pregethwr, a'i blant bychain mewn cawell.
Ei roddi ef a'i gyfeillion yn ngharchar Conwy.
Erlid creulon yn Tŷ cerig, Aberdaron; Lewis Rees o'r Deheudir

Erlid mewn cyfarfod pregethu gerllaw Penmorfa; un dyn ieuangc o'r erlidwyr yn marw yn druenus.
Gŵr yn derbyn pregethu i'w dy, yn agos i Benmorfa; gŵr urddasol yn clywed hyny, ac yn dywedyd na fwytâi ei giniaw nes mynegi i'w feistres tir
Dau dro neillduol a ddygwyddodd i'r erlidwyr yn y Dolydd byrfon a Rhos tryfan, yn Arfon
Gŵr yn troi tarw rhuthrog at gynulleidfa, a'r tarw yn ei gornio ef ei hun yn ddychrynllyd

Pump a deugain yn myned mewn llestr o Sir Gaernarfon i'r cyfarfod mawr yn Llangeitho; yn cael eu dirmygu a'u gwawdio wrth ddyfod yn ol yn Aberdyfi a Thywyn
Gwraig yn nacâu rhoi llety iddynt; aeth ei thŷ ar dân cyn y bore
Trigolion Harlech fel un gŵr yn eu hergydio â cherig.
Gorfod cadw oedfaon yn y nos rhag ofn yr erlidwyr
Erlid chwerw iawn mewn cyfarfod misol yn Ffestiniog.
Tro nodedig am atal erlid yn Abergynolwyn
Cathrine Owen yn sefyll rhwng y pregethwr a'r erlidwyr
Vavasor Powell, Walter Cradoc, Hugh Owen, Henry Williams, yn ddefnyddiol i daenu yr efengyl yn Sir Drefaldwyn
Howell Harris yn pregethu yn Sir Drefaldwyn
Diwygiad nerthol yn tori allan
Y cyfarfod neillduol cyntaf yn y sir
Erlid yn Llanidloes; gwraig yn ceisio lladd y pregethwr â chryman
Atal Howell Harris i bregethu yn Cemmaes a Machynlleth
Trigolion Machynlleth a Llanymawddwy yn curo ac yn baeddu pregethwr yn ddidosturi.
Baeddu D. Jones o Langán, a'i atal i bregethu
Merch ieuangc grefyddol, morwyn i gyfreithiwr, trwy ei sobr a'i duwiol ymarweddiad, yn peri iddo newid ei farn am grefyddwyr
Erlidigaeth gan offeiriad Manafon
Duwioldeb crefyddwyr y dyddiau hyny
Gofal yr Arglwydd yn ei Ragluniaeth am danynt
Sefydlu cyfarfodydd neillduol trwy y Deheudir a'r Gogledd; yr erlidwyr yn eu galw y Weddi dywyll
I Gymdeithas neillduol gyntaf yn Sir Gaernarfon.

Yr ymraniad rhwng Rowlands a Harris
Eto, ei benderfyniad yn Nghymarfa Llanidloes
Eto, effeithiau galarus trwy Gymru; rhai pregethwyr o ochr Harris, a rhai o ochr Rowlands
Yr amser y buwyd heb ddiwygiad ar ol yr ymraniad
Sylfaeniad yr adeilad presennol yn Trefecca
Mr. Harris yn casglu nifer ato yno.
Ei ewyllys ddiweddaf, fod y cwbl o'i eiddo i fod rhwng y teulu dros byth

Amryw o'r pregethwyr ag oedd gyda Mr. Harris yn ei adael; yn troi yn Antinomiaid, &c.
Yn y flwyddyn 1762 diwygiad mawr yn Nghymru
Yr amser y daeth Hymnau Mr. W. Williams allan.

Antinomiaeth neu benrhyddid yn drygu yr eglwys.
Thomas Seen, T. Meredith, &c. yn athrawon iddynt
Mr. Popkin yn gwyro at athrawiaeth R. Sandeman
Pregethwr o Sir Aberteifi wedi gwyro at Antinomiaeth
Mr. Peter Williams yn gwyro at Sabeliaeth.
John a James Relley yn dal allan adferiad pob peth, &c.
Niwaid mawr penrhyddid mewn amryw leoedd trwy Ogledd a Deheudir Cymru
Yn dal allan nad oedd y ddeddf yn rheol bywyd i gredadyn, yn dirmygu addoliad teuluaidd
Un gŵr boneddig yn bygwth y byddai raid i bawb o'i ddeiliaid wadu eu crefydd neu golli eu tiroedd
Un yn gwadu ei grefydd, ac efe yn unig yn colli ei dyddyn.
Dinystr penrhyddid yn Sir Fôn; yn codi ei ben yn Sir Gaernarfon
Mr. a Miss Ingram, yr anweledigion
Mari y fantell wen, ei bywyd a'i marwolaeth
Dyfodiad y Bedyddwyr i'n gwlad
Dyfodiad y Wesleyaid i Gymru, a'u hathrawiaeth

Bedyddio a chymuno yn Eglwys Loegr
Gŵr boneddig yn arfer y gyfraith i atal pregethu, y canlyniad fu i Lewis Morris gilio i'r Deheudir; ychwanegu rhyddid crefyddol
Ordeinio ychydig bregethwyr o bob sir i weinyddu yr ordinbadau yn eglwysi y Trefnyddion Calfiuaidd.
Rhybudd Ymneillduwr iddynt
Y lle, a'r dull y cynaliwyd y Gymdeithasfa gyntaf.
Un fechan yn y Bala, ei haflonyddu
Y gyntaf yn Sir Fôn a Sir Gaernarfon; un yn y Bala yn 1767, nifer y gwrandawyr, &c.
Am y Cyfarfodydd Misol
Sefydlu Blaenoriaid i ofalu am achosion eglwysig, Nifer y capeli yn 1736, y cyntaf yn y Deheudir, y cyntaf yn y Gogledd.

Arian Mrs. Bowen at yr ysgolion rhad, Ysgol nos a'i buddioldeb
Ysgolion rhad dan olygiad T. Charles, sefydliad yr Ysgol Sabbathol yn Nghaerloyw gan Raikes, ac yn Nghymru
Y dull o'u cadw, ynghyda'u llwyddiant

Pregethwyr y Deheudir
Eto, Gwynedd

Cymdeithas Genadol Llundain, y Morafiaid.
Mynediad y Cenadon i Otaheiti, &c.
Cyfieithu y Bibl i iaith China, a'r India Ddwyreiniol

Barn Duw am halogi y Sabbath.
Haelioni gŵr cyfoethog i'r tlodion, ei wraig yn annhrugarog.
Angel yn arwain genethig
Yr eneth yn cael gwir grefydd
Diwygiadau yn Nghymru, yn 1739, 1762, ac 1817
Diwygiad yn Beddgelert, &c. Eto yn siroedd Gwynedd
Eto yn Sir Aberteifi. Eto yn America.
Y Cymru yn ffyddlon i'r llywodraeth
Yr achos o'u ffyddlondeb.

Drych yr Amseroedd/Dangoseg

Nodiadau